Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Раскажыце лепш, дзядзька Сымон, што новае пачулі на фронце? — перавёў гутарку на іншае Багдановіч.

— Фронт развальваецца,— адказаў Васілевіч,— а люд наш прыфрантавы чэзне...

— Ну, а ты што? — пакпіў Муха.— Памог утрымаць армію ў акопах? Аблягчыў людскі лёс?

Сёй-той лагодна ўсміхнуўся: усе добра ведалі, што Васілевіч вельмі ўражлівы, часамі можа нават нейкую дробязь перабольшыць — ці ўзняць яе, ці ўбачыць у ёй трагедыю.

Васілевіч, адчуўшы кпін, збянтэжыўся.

— Ну, ты хоць даў якую-небудзь параду генералам? — ужо выстаўляў яго на смех Муха.

— Іншыя агітавалі...— адказаў ён.— I даволі ўдала.

Замоўк. На нейкі міг у сталоўцы запанавала цішыня.

— А ведаеце, я таксама ў свой час палітыкаваў і бунтаваў,— парушыў маўчанне Багдановіч.— У канцы 1905-га i ўвесь 1906-ты ў нашай Ніжагародскай гімназіі не вучыліся. Увосень 1906-га мой старэйшы брат Вадзім з сябрамі ўзарвалі ў гімназіі петарду — «в качестве протеста против реакционного поведения учащихся, не пожелавших почтить память погибших борцов за свободу 18—19 октября 1905-го», як яны напісалі ў ананімным пісьме. Старэйшыя класы мітынгавалі, дабіваліся сваіх яравоў. Я быў яшчэ ў IV класе, мы не мелі права на сходкі, але яго дабіваліся. Я ў той час захапіўся анархістамі, чытаў i прапаведаваў Бакуніна, Прудона, Эльцбархера, Малацеста, Штырнера, Чаркезава, утварыў у класе свой гурток. Але чым скончылася маё рэвалюцыянерства? Калі я пранікнуў на сходку ў старэйшы клас i пачаў дабівацца, каб змяніць канстытуцыю, дык мяне проста схапілі за каўнер i выкінулі за дзверы, а бацька пазней даў добры прачуханец... Юнацкае захапленне палітыкай хутка мінулася, i я зноў захапіўся беларустыкай...

— I дзякуй богу,— зноў ажыў, усклікнуў Васілевіч.— Хто ведае, які быў бы з вас рэвалюцыянер, а вось у беларускай паэзіі вы на сваім месцы...

Багдановіч перастаў усміхацца: не любіў, калі яго хвалілі.

— Ну што, дарагія дзядзькі i цёткі,— падняўся, здаецца, пераадолеў сум, боль i праз сілу ўсміхнуўся.— Час ужо i вам браць мяне за каўнер ды вытураць з Мінска...

— Мы ўсё ж, Максіме, цябе правядзём,— сказаў Змітрок Бядуля, таксама падняўшыся. Ён сёння, як i Галубок, быў у беларускай нацыянальнай апратцы — у доўгай вышыванай кашулі, падперазанай поясам, у хромавых ботах.

— Не-не! — загадаў Багдановіч.— Не будзем парушаць нашай дамовы. Развітаемся тут. Я шчыра дзякую вам усім за цеплыню, за прытулак, за цудоўныя песні, за мову. Я за гэтыя паўгода нямала чаму навучыўся, адчуў сябе сапраўдным беларусам. Дзякую i за грашовую помач. Будзем жывыя — разлічымся. Даклярую вам у цёплай Ялце i грудзі свае аздаравіць, i лемантар, чытанку давесці да ладу, i шмат новых вершаў напісаць. Урэшце, еду з надзеяй, што вярнуся сюды ўжо ў новых умовах, калі не будзе вайны, калі наш люд пачне залечваць раны, станавіцца на ногі, а мова наша пойдзе ў школы, у тэатры, загучыць у кнігах i газетах...

Усе падняліся, стоўпіліся. Багдановіч, ведаючы, што яго хвароба небяспечная, не дазволіў пацалавацца. Не то сарамліва ўсміхаючыся, не то стрымліваючы слёзы ў павільгатнелых вачах, моцна паціскаў толькі ўсім рукі. На вакзал, як i хацеў, падаўся адзін — у падараваным імі кажушку, з сабраным імі чамаданам.

Па вячэрнім, цёмным Мінску Васілевіч i Муха вярталіся дадому ўдвух. Маўчалі. Не хацелася гаварыць пасля ўсяго такога гораснага.

Васілевіч ішоў не да сваёй кватэры, a ў іншы, супрацьлеглы, бок — праводзіў Муху. Вось моўчкі мінулі адзін з самых новых гмахаў у Мінску — касцёл Сымона i Алены.

Яны ведалі, што гэтым касцёлам любіў любавацца Багдановіч. У Мінску панаваў ужо мадэрн, а вось гэты касцёл яшчэ нагадваў неарамантызм. Ён быў у раманскім стылі з дамешкай некаторых дэталей i прыёмаў готыкі i мадэрна ў дэкоры i асобных частках. Калі пазіраеш на яго, адну высокую i дзве ніжэйшыя, вастрэйшыя, вежы, прыбудовы з чырвонай цэглы ды з тонкімі загладжанымі швамi, дык гэта ўсё вельмі ўражвае. I даўніной, i сённяшнім, i дасканаласцю. Тут, як нідзе, удала спалучыліся ў муры i дух мінуўшчыны, i асацыяцыі ад яе, нейкая лёгкасць, успамін пра былое. Усярэдзіне касцёла прыгожыя вітражы, заснаваныя на беларускіх народных мастацкіх традыцыях i матывах, а таксама вялікі меднатрубы арган ды паліхромныя мастацкія роспісы ў народным духу.

Моўчкі пайшлі па Захараўскай вуліцы, мінулі трохпавярховы будынак гасцініцы «Адэса» з лаўкамі на першым паверсе, падышлі да таксама трохпавярховага будынка губеранскай земскай управы, дзе яшчэ сёння працаваў Багдановіч. Запаволілі крок, сумна зірнулі на вывескі-шыльды розных лавак на першым паверсе. А пазней каля высокага электрычнага слупа i запыніліся.