Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Алесь абняўся i пацалаваўся з Лямбовічам. З астатнімі павітаўся толькі за руку, стрымана.

— Ці не са з'езда, мядзведзь? — запытаў у Лямбовіча Лашковіч, радуючыся, што бачыць гультаяватага, цынічнага, але вясёлага сябрука.

— Так точна! — лагодна ўсміхнуўся той, а пасля пачаў з гумарам расказваць пра з'езд, дзе, па яго словах, «вайскоўцы, цывільныя шмат лямантавалі, грызліся, але ўрэшце ўхвалілі рэвалюцыю, Часовы ўрад, i тыя, каму трэба, асядлалі Заходні фронт...».

5.

Бацька, седзячы на страхарцы, скінуў долу, у прасторную, амаль без сена, загарадку яшчэ адзін ахапак старой кулявой саломы. Той гупнуўся на аголены насціл з плашак, пыхнуў сухім i горкім пылам. Бацька моўчкі паглядзеў праз дзірку ў пустое гумно, а пасля пачаў браць з калень верхнюю, счарнелую, а то i пазелянелую салому i рассцілаць яе на голыя латы, падтыкаць пад повязкі — канечне, крыў ужо рэдзенька, абы схаваць дзірку на страсе. Калі залатаў, злез i, зайшоўшы ў гумно, сумна зірнуў угору, на страху — тая свіцілася, як рэшата.

— Во дажыліся!—уздыхнуў, пахітаў галавою стары Нямкевіч, падбіраючы старую салому i носячы да сячкарні, ля якой невялікаю горкаю ўжо ляжала назбіваная касою на ўзмежках i ў маладым лесе леташняя трава, невялікі шчынак-ахапачак сена, а таксама назразанае маладое хваёвае голле,— усё, што можна было рэзаць на сечку, каб не даць злегчы карове, каню, авечцы, барану i цяляці, датрымаць ix на нагах да выгану ў поле.

Бацька маўкліва накладаў мяшанку ў карытца, а Янка з Кастусяю круцілі кола, пазіраючы, як пырскае ад вострых нажоў рознакаляровая сечка, ападае ўніз i запаўняе жолаб.

Пасля, калі ўсё перачыкалі, бацька перамяшаў зрэзанае, выкінуў найбольш тоўстыя кавалачкі хваёвага голля і, прынёсшы з хлява невысокі, але шырокі цэбар, насыпаў у яго сечкі — каб цэбар занесці ў хату i там пакінуць яго на ўсю ноч. Калі яны, людзі, скропяць гэтую мяшанку-трасянку, дык тады ахвотней яе есць быдла.

Калі неслі па двары цэбар, ix сустрэў бацькаў брат, Стась. У святочных хромавых ботах i ў новым кажуху. Ён, справіўшы ўжо такую ж работу, зайшоў па ix. Каб разам ісці на аб'яўлены Сяргеенкам агульнавясковы сход.

Праз хвіліну-другую ўжо разам выходзілі з двара. Якраз у гэты час выбліснула пасярод шэрага неба сонца, падзалаціла блізкі лес, пацягнутую далікатнаю зелянотай аселіцу, мокрыя стрэхі, ліпы — усе гэтыя дні ішоў дождж, ірваў вецер, толькі вось сення ўрэшце суцішылася непагадзь. У людскіх садах каля шпакоўняў i на галінах вулічных ліп свісталі шпакі, ціўкалі вераб'і — можа, i ад сонечнага пробліску ў слоту,— а можа, ад таго, што іхнія самачкі пачалі ўжо рабіць першую кладку. Чуйна пахла ў паветры ажылай зямлёю, яшчэ маладой зелянотаю — каля дарогі i каля плота ажылі падарожніца, крапіва, а на дрэвах набухлі пупышкі. Асабліва яны, як убачыў Янка ў Касцюкевічавым гародчыку, былі буйныя, амаль ужо зялёныя на чорнай парэчцы, ці, як гаварылі ў Янкавінах, на быках.

Вясна. Уладарна ідзе вясна. Ужо хутка Юр'е — часіна, калі «адмыкаецца зямліца, выпускаецца расіца», гэта значыць, калі абудзіцца жыватворная сіла. У гэты дзень у Янкавінах звычайна выганяюць статак на «Юр'еву расу», ідуць на поле, каб паслухаць, «пра што гаворыць жыта», а крыху пазней пачынаюць ужо i выязджаць на сваю палоску з плугам. Праўда, сёлета, паколькі ў многіх няма сена, выгналі жывёлу на пашу раней тэрміну.

Старыя запыніліся каля сядзібы Касцюкевіча: гаспадар i яго суседзі, Кузёмка з двума сынамі-падлеткамі, Навіцкі, падымалі на вяроўках i цягнулі ў хлеў вялікую чорна-белую карову. Час ад часу тая спрабавала ўстаць сама, але тут жа i падала; у тую хвіліну, калі яна зноў падхоплівалася, падымалі яе i мужчыны, валаклі крыху наперад, але як толькі яна зарывалася мызаю ў зямлю, дык сваёй важкасцю абцягвала i вяроўкі, як ix ні намагаліся не адпусціць людзі. Ад бяссілля карова жаласна мычэла, i ад гэтага яе немага рыку пераварочвалася душа — бедная жывёліна невінаватая ж, што аслабла ад голаду.

Стары Нямкевіч накіраваўся памагчы Касцюкевічу, але той махнуў рукою: не пэцкайцеся, ідзіце, самі паціху ўправімся.

Падняўшыся на груд, дзе справа стаяў Сяргеенкаў дом, накрыты белай, цяпер вільготнай, але з сухою плямімаю каля коміна бляхаю, а амаль насупраць яго была воласць, Янка аж разгубіўся. На Сяле, дзе жылі Чорныя, амаль цалкам садраная салома са стрэх, дык цяпер, у сонечную часіну, сіратлівыя жоўта-белыя латы i кроквы рэжуць вочы чымсьці гвалтоўным для ўвогуле акуратных Янкавін.

— Што сказалі б на гэта нашы бацькі i дзяды, каб падняліся з магіл?! — пахітаў галавою стары Нямкевіч, пазіраючы на стрэхі.