Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Янка не згаджаўся, не супярэчыў, хоць адчуваў: дзядзька перабольшвае, наўмысна нагаворвае на прудзян. Яны такія ж самыя людзі, як i ўсе астатнія — як з Налібок, з Дзераўной, увогуле з усіх тутэйшых вёсак. Асабліва гэта добра ўбачыш, калі пабудзеш на свеце.

— Не гаруй, кажу,— супакойваў ці сам супакойваўся дзядзька.— Хлопец малады, відны — без жонкі не застанешся. Апытаем, знойдзем харошую i багатую дзяўчыну ў Налібаках ці ў Дзераўной.

10.

Зося ўведала яшчэ ўчора, што Янка сёння, на другі дзень вялікдзеня, едзе ў сваты, а цяпер вось i дапільнавала гэты момант. Што ж, ён меў на гэта поўнае права: яна замужам, зноў цяжарная, а яму не быць жа ўсё жыццё халасцяком. Але ўсё роўна забалела не толькі сэрца, але ўся душа, заслалі вочы слёзы, калі пазірала на Янку — ён, высокі, ладны, у вайсковай апратцы, у хромавых ботах, падстрыжаны, з белымі плямінамі на патыліцы i каля вушэй, угнуўшы галаву, ішоў услед за дзядзькам паперадзе бацькоў за гумно, да калёс.

У хаце была толькі братавая, Анелька, дык Зося, не баючыся i не асцерагаючыся, доўга, пакуль бачыла, праводзіла позіркам Нямкевічаў, кусаючы вусны ды тручы-тручы шурпатай далонькай правую шчаку. Калі ж адвярнулася ад акна, дык хоць на вачах было поўна нямых, горкіх слёз, убачыла: непадалёку, каля пліты, стаіць невысокая, паўнаватая, бадай, затоўстая для сваіх гадоў, нязграбная Анелька і, затуліўшы далоньмі твар, плача наўзрыд.

Хоць па-адмысловаму балела самой, але Зося адразу ж зразумела ўвесь смутак, своеасаблівы боль сваёй братавай: тая даўно ўжо тайна i аддана кахае Янку i вось перажывае, пакутуе, што малады прыгожы сусед пагрэбаваў не столькі яе багаццем, як ёю, паехаў у сваты да іншай. У чужую вёску. На нейкае імгненне ў Зосіным сэрцы варухнулася спагада, бо ўсё ж нялёгка бачыць людскія пакуты, хоць сабе i сардэчныя, але тое, што Анелька пасягае якраз на таго, каго яна ўсё яшчэ кахае, адагнала жаночую спагаду, паддало лютай злосці.

«Не, не табе, качцы, такі хлопец! — зларадна падумала.— Хай лепш дастанецца той, чужой, але не табе, нязграбніцы».

I не суцешыла, i ўголас не абразіла — пасунулася на двор. Там ззяла яркае, але не цёплае вясенняе вечаровае сонца, хораша ружовіўся небакрай, але нябеснае хараство не ўсцешыла, a яркія промні сцёбнулі святлом па вачах. Зося не плакала, яе агарнуў толькі глыбокі жаль, пранізаў цяжкі боль: усё, Янка ўжо назусім адлучаецца ад яе, будзе належаць іншай, i тая, іншая, можа, будзе за ім па-сапраўднаму шчаслівая.

Яна хутка ішла па тупкаватым ужо двары, уздоўж старога, аплеценага яловымі галінамі, плота, але не ведала, куды імкнуцца, дзе схавацца ад сваёй гаркоты. Не цямячы амаль нічога, мінула склеп, а за ім (пад адной страхою) дрывотню, хлеў, куратнік i ўвайшла ў незамкнёнае сёння гумно, нібы якраз тут, у тым месцы, куды заходзяць рэдка, можа быць яе збавенне.

«Што рабіць? — адчайна думала яна.— Як жыць далей?»

Пасля, перадумаўшы не адну цяжкую думку, апамяталася — ад свёкравага голасу. Той, па сваей звычцы гамонячы сам з сабою, зайшоў у хлеў, што быў праз сцяну, выпусціў на двор каровы. Каб спатолілі прагу да волі, да свежага паветра i сонца, каб пасля ахвотней елі i далі болей малака.

Яна асцерагалася, што свёкар зойдзе i ў гумно. Той не можа, каб не агледзець гаспадарку, калі на гадзіну-другую адлучыцца з дому. Не, сёння не зайшоў сюды. Ды чаго заходзіць? Яшчэ ж загадзя з Віцем нарэзалі повен катух сечкі, прыбралі ток.

Сядзела яна доўга, чакаючы, калі аціхне душэўны боль ды калі супакоіцца дзіця, якое таўкло i таўкло, здаецца, пад самае сэрца. Можа, i не падабаліся яму гэтыя густыя пахі, што былі ў гумне, а можа, яго верадзіў яе глыбокі, але чужы i непрыемны яму боль. Яна цяжка паднялася i нехаця пасунулася на двор.

Над Янкавінамі браўся вечар. Сонца, ужо зусім нізкае, астылае, звісла над лесам i свяціла ды грэла скупа; сумна вычэрніваліся аплецены яловым частаколам стары, мясцінамі насупраць гумна з новымі калкамі плот, старая прысадзістая яблыня за ім, нахілены, з адбітымі вугламі куратнік, а таксама стаптаны двор. Падняўшы вочы, Зося як анямела: тут, апроч маладой чырвонай, купленай у Нямкевічаў, цялушкі i старой бела-чарнавата-рудаватай «галяндэркі» з гэтакім жа, аднаго колеру, цялём стаяў i іхні вялізны «галяндэрскі» бык — лабаты, з кароткімі закручанымі рагамі, з чорнай, нібы сабранай у гармонік, шыяй, з кароткімі тоўстымі нагамі.

Яна баялася гэтага дзікуна, ніколі не заходзіла да яго ў загарадку, намагалася не сустрэцца з ім сам-насам у двары. Ён, люты, дурны, слухаў толькі аднаго гаспадара, хоць не раз тоўк, мяў i яго, а ix, кабет i Віцю, зусім не падпускаў да сябе. Цяпер бык (а ён стаяў за куратнікам) зірнуў на яе насуплена, але нібы спакойна, нават вяла, прапусціў. Яна хуценька, блытаючыся ў доўгай спадніцы, абмінула яго i паспяшалася, каб хутчэй адчыніць брамку ды вымкнуцца з гэтага «чорнага» двара ў «белы». Перад самаю ўжо брамкаю абачліва азірнулася i анямела: бык надзіва борздка рвануўся за ёю ўслед. Яна хапатліва кінулася да жалезнага выслізганага колца, каб чым хутчэй зняць яго з шулца i вушачка брамкі ды хоць крыху прачыніць брамку, але не змагла адразу прыбраць колца: яно тым, нябачным, краем зачапілася за сук альбо за цвік на вышчарбленым шуле i не здымалася.