Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Цяпер левы бок вёскі, ад лесу, быў ужо зацемнены, а правы — светлы, з ружовым водбліскам у вокнах, ад сонца, што павісла над самым лесам. Дружным брэхам сустрэлі ix сабакі, а з дарогі, падымаючы гвалт, уцякалі чароды белых гусей — вярталіся дадому.

За Першаю вёскаю, на поплаве, галёкалі дзеці — гулялі ў «чыжыка». Адна каманда стаяла ля дарогі, другая — «у полі». Пачуўшы рып калёс ды ўбачыўшы адмысловую кветку на дузе, тыя, хто быў пры дарозе, задражніліся:

— Кавалер, кавалер — свінні па каўнер!

— Сват, сват — сабачы брат!

— Ото я зараз вам, падшыванцы! — незалюбіў дзядзька Стась i заляскаў на бліжэйшых пугаю. А пасля таксама задражніўся: — Фэрдусь, рэзні польку на чатыры камізэлькі!

Гэтае «Фэрдусь, рэзні польку на чатыры камізэлькі!» чамусьці здаўна ўжо найвялікшая абраза для прудзян, а таксама для дзяцей з блізкага Церабейнага.

— Смагалі, смагалі! — не здаліся дзеці, зневажаючы непачцівай для янкавінцаў мянушкаю.

Янка ўгінаў галаву, маўчаў. Ён і сам некалі, у маленстве, дражніў тых, хто ехаў праз іхнюю вёску ў сваты, не ведаючы, што прыйдзецца самому вось цярпець такія здзекі.

9.

Ix сустрэў у двары сам Дошчачка. Борздка адчыніў браму, за вобраць увёў у двор каня, а пасля распяў i рассупоніў, вынес з гумна i падсунуў каню цэбар з сечкаю.

Дошчачка быў высокі, плячысты, асілак, дый годзе, гаспадыня была да пары яму — невысокая, але таўсматая, ружовашчокая. Абое ветліва сустрэлі ў хаце, пасадзілі — дзядзьку Стася на покуце пад абразікам, Янку — пры дзядзьку.

Ix, канечне ж, чакалі: гаспадар быў выгалены, з акуратнымі вусамі, у суконным фрэнчы i галіфэ, у хромавых ботах, а гаспадыня ўвабралася ў белую хустку, доўгую шэрую сукенку i ў белы вышываны фартух. Чысценька было i ў гэтай, чорнай, хаце — пабеленыя сцены i печ, надраны рыдлёўкаю руда-чырвоны гліняны дол.

— Дзякуй-дзякуй, добрыя людзі, прысядзем,— задаволена адказваў дзядзька.— Не сакрэт, многа дзе мы паездзілі, стаміліся, дык цяпер рады i прысесці. Ды i ўпэўніліся: нідзе нічога добрага няма. Калі i ест тое, што хочам, дык толькі ў вас.

Янка ведаў, што здаўна ёсць вось гэткія адмысловыя казані пры сватанні, нават яны мусовыя, хоць на ix ніхто надта не зважае, але бянтэжыўся i, мусіць, чырванеў.

— Пасядзіце, людцэ, адпачнеце,— сказала гаспадыня, прыспеўваючы i раз за разам зыркаючы на Янку.— Раскажэце, дзе што новае чулі альбо бачылі.

— Цяпер, пані Антося, навін многа. Але радасці ад ix мала,— прамовіў дзядзька. — Ды жывеш, верыш у перамены. Таму вот i тут,— усміхнуўся.— Шукаем купецкі тавар... Маладому князю трэба маладая князёўна. А князь наш толькі па гадах, на выгляд малады, а так — ужо мужалы чалавек. Змалку да работы прывучаны, да ўсяго спрыт мае. Усё ў яго руках аж гарыць. Пайшоў на вайну — героем стаў. Быў i на возе, i пад возам, i ўпапярок, i ўздоўж. Самі бачыце, рослы, файны. Цела ад зямлі здаровае, душа ад неба чыстая. Ад яго i дзеці здаровыя, рослыя ды файныя будуць. Так што калі маеце князёўну, дык паказвайце.

— Ды нямала добрага чулі мы i пра вас, пане Стась, i пра вашага хроснага сына, пра ваш увесь род,— прамовіла гаспадыня. — Так, мы маем тое, што вы шукаеце. I можам тэж пахваліцца: маладая князёўна, як вы кажаце, i паглядная, i працавітая, i не з галотнай сям'і альбо са зганьбаванага роду.

— Дык i добра: роўны роўнага i шукае...— ажывіўся дзядзька Стась.— Не хавайце яе, пані Антося, пакажэце. I мне, старому, i яму, маладому. Ды няхай самі, маладыя, агледзяцца.

— Паспеюць, агледзяцца.

— Не, не, пані Антося. Пакажэце. А то як гэта прыцэньвацца, а тавару не бачыць?! Што мы будзем хваліць кожны сваё? Няхай яны самі перш за ўсё сваё слова скажуць. Ды паглядзім: прыме ваша князёўна наш хлеб ці не?

Тут жа дзядзька прыпадняў з лавы белую торбачку, што ўнёс з сабою ў хату, развязаў i выставіў на стол пляшку, заткнутую гладка выструганым драўляным коркам, паклаў круглы боханчык хлеба.

Янка не падымаў вачэй, але адчуваў: Дошчачыха нібы завагалася — i замаўчала, i не краналася з месца. У хаце запанавала няёмкае маўчанне. Няўжо Янку хочуць забракаваць па нейкай прычыне? Ён не меў вялікай радасці ад гэтых сватоў, але i ў той жа час ганьба яму будзе ганьбай i ўсёй сям'і, усяму іхняму роду. Таму хочаш ці не хочаш, але трэба дбаць не толькі пра свой, але i пра ўсіхны гонар. Так было ва ўсе стагоддзі. У тым ліку, можа, i на гэтым трымаецца еднасць, моц, добрае імя роду, многіх пакаленняў людзей. Праклён бывае таму, хто зганьбіць свой род. Дзеля клопатаў пра дабрабыт, пашану роду прыходзіцца часамі ахвяраваць самым сваім дарагім.