Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— ... не нюхала ніколі ў хаце дыму, дык вот i незалюбіла...— вяла сваё гаспадыня.

— Яно не сакрэт, усяк бывае...— ужо не пазіраючы нікому ў вочы, прамовіў дзядзька.— Адзін цыгарэтнага дыму не любіць, другі — духоў, трэці — паху газы...

— Дзе ж яна? — занепакоілася гаспадыня i неўзабаве, папрасіўшы выбачэння, таксама выйшла з хаты.

Гаспадар сядзеў моўчкі, як набраўшы ў рот вады. Пасля схамянуўся i неяк няшчыра запытаў:

— Дык, можа, пан Стась, яшчэ вып'ем?

— Не, дзякую, пан Зэнусь. Больш трох разоў не п'ю. Хваціць. I так галава закружылася,— няшчыра адказаў дзядзька.

— Можа, напаіць каня, пан Стась? — замітусіўся гаспадар.

— Зрабеце ласку, пан Зэнусь.

Гаспадар падхапіўся i патупаў з хаты. Услед за ім падскочыў, як апараны, i дзядзька, шчыльна зачыніў за гаспадаром дзверы і, нахіляючыся, зашантаў на вуха:

— Дрэнь дзялы, хлопец. Трэба даваць адгэтуль драла.

Янка здзівіўся i пазіраў на дзядзьку няўцямна.

— Нічога не зразумеў?

Янка паціснуў плячыма.

— Малады яшчэ, не хітры,— ціха прамовіў дзядзька.— Гэтая Ядвіга хацела даць табе хвігу... Яна акабечаная ўжо...

Янку раптоўна лінула кроў да галавы: ён добра ведаў, што значыць, калі гавораць, што «дзяўчына ўжо акабечаная».

— Старога вераб'я на мякіне не падманеш...— зашаптаў дзядзька.— Не першы раз у сваты маладых важу... Бачу: не выходзіць пры святле, толькі пры цемнаце паказалася... Мяса не есць... Хм, думаю, можа, i так сабе. Дай, думаю, праверу, як ужо не раз правяраў. Закуру, дым пад нос пушчу. Усё добра — дык i будзе добра. Калі грубая часамі — дык дыму не выцерпіць... A калі закурваў, дык бачу: у бацькі рукі калоцяцца. Ён жа курыць, пальцы вунь якія жоўтыя, але не хацеў цяпер курыць... Пшыкнуў дымам — бачыў, як марсянула з-за стала?! Вот цяпер сам рашай: браць з такім ужо набыткам ці не?

Янка разгубіўся, не чакаючы такіх Дошчачкавых хітрыкаў.

— Рашай. Бо мне ад твайго бацькі будзе падзяка альбо кульбака... Бярэш такую?

— Не.

— А зямля?

— Не хачу т а к о й зямлі...

— Тады трэба ўцякаць. Але ні з таго ні з сяго няёмка бегчы, калі за сталом пасядзелі, хлеб-соль узялі. Трэба нешта прыдумаць, каб апраўдацца. Іначай жа зганьбяць, яны штосьці наплятуць на нас... Ведаеш што: вазьмі зараз i брыкні на дол. Качайся, енчы, губы кусай... Увойдуць у хату — я скажу: кантузіла на вайне, дык вот падучая. Толькi, не дай бог, не зарагачы...

Янка сумеўся: зусім не хацелася прыдурнівацца ды прыкідвацца, што мае такую страшную хваробу. Уведаюць усе вакол — дык людзі будуць баяцца сустрэцца з ім на адной дарозе.

— Не бойся,— вучыў дзядзька.— I мы пра ix, i яны пра нас маўчаць будуць... Бо нікому не будзе карысці малоць языкамі адным пра аднаго...—

І, пачуўшы тупат у сенцах, зашыпеў гусаком: — Ну! Валіся! Курчся, стагні!

Янка бухнуў з зэдліка на падлогу — тварам да сцяны. Як i вучыў дзядзька, застагнаў ды закурчыўся.

— А божачка! — адразу ж пляснула рукамі гаспадыня, як толькі ўвайшла ў пакой.— А што ж з вашым маладым, пан Стась?

— Бяда, пані Антося,— завохкаў дзядзька, з сілаю мнучы яму паранены плячок, што Янка хацеў ці не хацеў, a напраўду ўжо мусіў застагнаць.— Не сакрэт, выпіў крыху, дык вот i кінула... Я ж казаў пану Зэнусю: яго параніла. Аж яго яшчэ i моцна кантузіла. У галаву. Дык, бывае, i кідае раз, а то i два разы на тыдзень...

«Ну i брахун стары!» — чуючы гэта, здзіўляўся Янка.

— О, божачка! — заспачувала гаспадыня, канечне, ужо не хочучы ўпіхнуць сваю грэшную дачку такому хвораму чалавеку.

— Трэба яго на двор вынесці,— сказаў дзядзька.

Тут жа старыя, крэкчучы, пачалі выцягваць яго на цемнаваты ўжо двор — да воза.

Спехам падзякаваўшы за пачастунак, папрасіўшы выбачэння i нават не ўспамінаючы пра запоіны, дзядзька пачаў заварочвацца i выязджаць з двара. Дошчачкі не затрымлівалі, шчыра ці хітра бедавалі, спачуваючы ды праводзячы да дарогі.

Дзядзька паганяў каня, каб той несся на ўвесь дух. I ўжо за вёскаю абурыўся:

— Эйш, хітруны! Мяне, старога вераб'я, янкавінца, хацелі абдурыць! Думалі, што аслы, словамі ласкавымі, гарэлкаю, пачастункам вочы, розум затуманяць... Не-э! Нас можна запалохаць, набіць, але нас не абхітрыш. Я хітрыкі вашы адразу ўбачыў: на губах — мёд, а на сэрцы — лёд...

У Янкі ж не было вялікай злосці на Дошчачкаў, на іхнюю спакушаную некім, можа, i салдатам дачку — наадварот, шчыра спачуваў.

— Не бядуй,— па-свойму зразумеў яго маўчанне дзядзька.— Багатырэ багатырамі, зямля зямлёй, а, не сакрэт, не надта вялікі гонар з імі парадніцца. У ix i коні, i каровы, i свінні горшыя за нашыя, i самі яны — не раўня нам, местачкоўцам... Не сакрэт, чалавека з нашай вёскі аж люба паслухаць, як ён гаворыць, а яны картавяць i гугнявяць...