Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Нямкевіч затрымаўся, хоць не меў намеру спрачанца з Лідскім. Дзеля чаго? Таму нічога не дакажаш.

— Малайцы! — раптам пахваліў той.— Стварылі пытанне...— I, бачачы, што Алесь не можа нічога прамовіць ужо ад здзіўлення, дадаў лагодна: — I нарабілі шуму. Услед за Кіевам — за Украінскай цэнтральнай радай на чале з Грушэўскім...— I ўжо, здаецца, зусім цёпла: — Дык што — недарэмна садзіўся за краты? Зарабіў рэвалюцыйную біяграфію? Выгадаў?

— А ты? — апамятаўся Нямкевіч.— Выгадаў у Петраградзе? Кажуць жа, ва універсітэце! Прафесар. Ці ўжо член-карэспандэнт?

— Знаеш, адкажу шчыра: лепш быць у вёсцы першым, чым у горадзе апошнім...— адказаў той жартам.

— Дык што — ці не думаеш вярнуцца да нас, «лапцюжнікаў»?

— Можа, i вярнуся. Усё ж, як кажа наш сябра Муха, у нашым лясным i азёрным краі не так ужо i блага...

«Асабліва вам, хітрунам i абыякавым да народнай бяды».

Затым Лідскі пачаў распытваць пра іхнюю работу ў Мінску.

8.

Гэты вялікдзень быў незвычайны для Янкі. Папершае, ён зноў сустракаў яго дома, з сям'ёю, падругое, Янкавіны цяпер падзяліліся: Глінішча, Сяло святкавалі па-старому, па-праваслаўнаму, а вось «шляхта» з Засценка (апроч старасты Дземідовіча i яго брата, дзяка), падгавораная налібацкім ксяндзом, адраклася ад праваслаўнай веры, зноў перайшла ў каталіцкую. I па-трэцяе, можа, i самае галоўнае, Янка паслухаў бацькоў i згадзіўся паехаць у сваты. Пад вечар i выйшлі на двор, падаліся за гумно.

— Ну, то мы паедзем за свет-мора жар-птушку шукаць...— пажартаваў дзядзька Стась, садзячыся на калёсы.

— Вясёлыя едзьце, шчаслівыя вяртайцеся,— ціха прамовіла маці, усхліпнула.

Кастуся, як бачыў Янка краем вока, таксама расчулілася, хутка-хуценька залыпала вейкамі i зморшчылася ад жалю; стрыманы бацька не абзыўнуўся i нібы не выяўляў ніякіх эмоцый (ён, канечне ж, загадзя перагаварыў пра ўсё сам-насам з братам, дзядзькам Стасем), толькі зноў, хоць i не было вялікай патрэбы, абаткнуў каля драбін сена, а таксама накрытую паверсе дзяружку.

— Ну, едзьце. Не паранее,— ціха сказаў ён.

Дзядзька тузнуў лейцамі худаватага пасля зімы каня, i той крануўся. Спачатку, да сценкі, ішоў паволі, нібы нехаця, а далей, па сценцы, патрусіў подбегай.

Дарога была няроўная, з выбоінамі — калёсы трэсла, падкідала. Ад трасяніны паколвала Янку ў плячо, што яшчэ не зажыло. Каб атушыць боль, Янка прылёг на здаровы бок спіною да фурмана i адрачона пазіраў то на ўзбочыну з леташняю зелянотай, на яшчэ зусім сырое (але ўжо крыху з падсохлымі горкамі жоўтага пяску ды з выветраным пустазеллем на межах) поле, то на асмужанае перадвечаровае неба i паніжэлае сонца, на блізкі, яшчэ ў павуцінні i плесені, не абмыты вясновымі дажджамі лес, то раптоўна яго позірк запыняўся на дузе, дзе ўваткнутая ў колца трэслася папяровая ружовая кветка з таксама папяровым зялёным лісцем. Вось яна, гэтая адмысловая кветка, i навявала тужлівасць. Здаецца, ён зноў пакідаў родны кут i ехаў немаведама куды i чаго — у чужы свет.

— Но! Но! —дзядзька Стась пакуль што не чапаў яго, гаманіў на каня: — Не ляніся — падбяжы, разамні пасля зімы ногі...

Янка слухаў i не слухаў дзядзьку — паглыбляўся ў думы пра сваё. А думы, пачуцці былі самыя супярэчныя. Адчуваў i хлапечы сорам: як-ніяк едзе не ў звычайныя госці, a ў сваты. Да дзяўчыны, лічы, незнаёмай. Пра гэта ўжо заўтра будуць ведаць, гаварыць i Пруды, i Янкавіны, ды i ўсе навакольныя вёскі. Адчуваў i трывогу: як яго прымуць? Мала што яны, Нямкевічы, лічаць самі сябе людзьмі, можа, сёння ix не зашануюць. Можа, Дошчачка захоча мець багацейшага зяця. Адчуваў заадно i нейкую суровую непазбежнасць: хочаш ці не хочаш сватацца да той прудскай багацейкі (да яе некалі хацеў пасватаць сына Гарбацэвіч), прымуць там ці не прымуць, але кланяцца трэба. Так, дзяўчына тая, Ядвіга, амаль незнаемая, бачыў яе да вайны толькі раз у Налібаках, ды ён не першы i не апошні едзе сватацца вось так нечакана.

У лесе дзядзька Стась парушыў яго задумлівае маўчанне.

— Ну, чаго зажурыўся? — ткнуў локцем у плячук.— Не на работу цяжкую, а да дзеўкі едзем!

— А што мне рабіць? — усміхнуўся.— Спяваць?

— Я разы са два бачыў тваю суджаную,— сказаў дзядзька.— Старэйшая трохі, не царэўна, але i не брыдкая. Ззаду круглая, спераду пышная...

Звычайна негаваркі, як i Янкаў бацька, дзядзька Стась мяняўся на вачах. Не зважаў, што па гадах Янка сын яму, пляменнік i хрышчонец, загарэзаваў. Можа, i таму, што не было побач чужых людзей, кабет, можа, лічыў: цяпер сама адпаведны час для такіх шчырых, нават вольных гутарак i што ён як сват павінен крыху адукаваць маладога, адкрыць яму на ўсё сталае, патаемнае вочы.