Грахоўскі Сяргей - Ранні снег

— Хто гэта, думаю, тут качагарыць? Аж вунь хто. Здарова, паря! — загаварыў увесь аброшаны ляснік Пётра Анціпаў. Зняў з пляча дубальтоўку, прысеў на кукішкі, прыжмурыўся ад святла, залубянелы плашч закурыўся струменьчыкамі пары.— Чаго адзін вечаруеш? Нікуды не дзенецца твой «стаеннік». Ваўкоў у нас, дзякаваць богу, не чутно, а мядзведзям часу няма — будуюцца на зіму.

— Я не пільную. Наступіў на ламачча — дай, думаю, спалю. Чакаю, пакуль дагарыць, каб, чаго добрага, на сухі шыпшыннік агонь не пераскочыў ды не выкаціў усё гэтае кушчэўе.

Пётра дакурыў самакрутку, цыркнуў праз зубы на агонь.

— Каб так усе думалі, не трэба было б да цёмначы цягацца па тайзе ды прынюхвацца, адкуль дымам цягне. Лайдакі думаюць — тайзе канца-краю няма, на яго век хопіць. Кінуў такі ахламон вогнішча ў сушняку або цыгарку затаптаць паленаваўся — i загуло, i зайграла. Колькі лесу дымам пайшло! Ды якога лесу: кедрач, як звон, лістоўніцы табе, што тыя свечкі. I ўсё — прахам, адны галавешкі тырчаць. A колькі дзічыны гіне!..

От такая, брат, мая работа. Кругом ляснік вінаваты. Ты ў баране, а той варначына, што плюнуць на недакурак паленаваўся, у старане. Думаеш, за жалаванне да ночы з урману не вылажу? Шкада дабра такога, i хараства шкада.

Тут у нас гадоў пяць балота гарэла. Тарфы, лічы, да самае пупавіны зямлі залеглі. Снегу зімою ў мой рост наваліць — ну, думает, захлынуўся агонь. Дзе ты бачыў! Пад снегам i пад попелам, не раўнуючы, пекла кіпіць. А зверху роўна, гладка, пароша блішчыць — i не падумаеш. Да вайны было: пайшоў адзін кержак на собаля. I трэба ж, занесла яго нялёгкая на тое балота. Я-ак шуснуў — ні следу ні знаку. Чакалі-чакалі — няма. Выправіліся па лыжні шукаць. Дайшлі да канца. Бачаць — шапка каля проламкі ў снезе ляжыць ł дымок над ёю круціцца.

Старыя казалі, некалі з коньмі i саньмі ў такое пекла правальваліся. Так што, калі зімаваць збіраешся, асцерагайся па балацінах цягацца, можа, там ад цара Гароха тлее.

Тым часам вогнішча ачахла, вуголле ўкрылася белым трапяткім попелам, Аляксей з лесніком прысыпалі прысак вільготным пяском з крацінага стажка, прытапталі, выцерлі аб вільготную траву рукі i пайшлі ў сяло.

— A ў цябе, праўда, ні роду ні плоду не засталося? — мабыць, каб толькі не маўчаць, спытаў Пётра.

— Праўда... Перазімую, а вясною падамся ў родныя мясціны.

— Яно так. Дзе б ні быў, свая старана мудрэй за магніт цягне. Да вайны на дзяйсцвіцельнай служыў я пад Херсонам i панадзіўся да аднае хахлушачкі, Дзеўка, я табе скажу, як абняць, а сэрца — што воск, мяккае. Вінаград з паркана сам у рот лезе, кавуны, як гіярэстыя кормнікі, на баштане качаюцца. Еш, пі, чаго душы заўгодна. Ад'язджаць прыйшла пара — плача, каб застаўся. Адпрасіўся старых адведаць i праўда думаў — вярнуся. A прыехаў — не адарвацца. Што ў нас? Урман, камарэча, грузды ды горкая чаромха — i ўвесь фрукт; бураны з маразамі, гразь па вушы, а мне лепшага i не трэба.

Налазішся па тайзе, наслухаешся, нагледзішся касачоў на такавішчы. A ласіны гон! От дзе рык, от дзе сіла, от дзе любошчы! А з мядзведзем стрэнешея — страх i радасць, што не ты, а ён цябе баіцца i прэцца ў валежнік... Чуеш, як ціха? Дзе яшчэ так ціха, а?

На селавой вуліцы яны развіталіся.

— Заходзь вечарам паталкаваць. А часам прыжывешся — лесам паможам i зрубім хату талакою.

Аляксей падзякаваў i пайшоў па пругкай сцежцы. У хатах было цёмна, толькі з вокан пяцісценкі Наталлі Іванаўны на вуліцу i ў двор падала святло, чулася гамана, у двары стаяў нечы выпражаны конь. Да Быковых часта заязджалі раённыя ўпаўнаважаныя i рэвізоры: муж Наталлі Іванаўны пасля фронту не вярнуўся ў школу, a ўзначаліў куставую кантору спажывецкай кааперацыі.

Ціхманы чалавек i цяпер часта хварэе, а гандлем фактычна камандуе Наталля Іванаўна. У магазіне яе слова — закон. Яна ведае, каму што даць, каму не даваць, каму якія карткі, з каго спагнаць пай, да якога тавару дадаць «нагрузку». Яна прыходзіць у кантору, садзіцца за мужаў стол i пачынае: «Ягор Кірылавіч кепска сябе адчувае. Адпусціце сягоння Ульяне ў магазін яечны парашок, макаронаў i манкі. Надзі выпішце корту i паркалю». Калі трэба было падпісаць ведамасць або нарад, каб не турбаваць мужа, яна часам гаварыла: «Роспісь у нас аднолькавая, давайце сюды»,— i падпісвала акурат як Ягор Кірылавіч.

Гаспадары ўсёю сям'ю спалі на вялікай, разасланай на падлозе кашме. На чыстай палавіне хаты стаяў драўляны ложак, засланы стракатаю саматканаю посцілкаю з высокаю пірамідаю падбітых падушак. Але на ложку ніхто не спаў. Пакуль цёпла, слаліся на падлозе, a ў вялікія маразы лезлі на палаці. Аляксеева месца было на шырокай лаве каля дзвярэй. Клаліся, як толькі змеркне, бо скупа было з газаю, a ў такую далеч па бездаражы не навозішся, ды не вельмі яе i выстарчала тады.