Аляксей Карпюк - Выбраныя творы

П а л о с я. А мо святы і е? (З жахам.) Ой, Госпадзі! Ва ймя айца і сына і духа!.. (Падае на калені.)

Б а н а д ы к. Цьфу... Вашу маць, спасіцеля святого сабе знайшлі! Не хапае залатого венчыка над галавой! Што трэплеце языкамі?! Каб ён быў такі добры, нашто паддавалі б яго немцам?

Бацька вар'ята. Мало ён вас памэнчыў? Ме-енцяць, ліхо на іх сваімі языкамі!.. Чулі, як ваш спасіцель ды праведнік байца раненаго лупцаваў? Макарыху унь спытайце! Шчасце, немцу не сказаў, а то не адзін з нас у бадылях тут валяўсо б!..

Палося.Не дай Бог, які ўрэдны быў стары!

М а ц і в а р'я т а. Ніколі не засмяяўсо, бы чалавек, не загаварыў, не дапамог каму, не пашкадаваў!.. Адна Тэкля і ладзіла з ім!

X і м к а (уздыхае). Такі там лад. Цацкаласа, бы з калекам. Дзяцей не мела, то завяла сабе забаўку, а потым і кідаць няёмко з-за людзей. Як звыкле мы, бабы, гэто робім...

Т э к л я (улятае, цяжка дыхаючы). Дзе ён?!. (Бачыць цела і бытта спатыкаецца на роўным месцы.)

П а л о с я. Тэклечко, гэто — дурная Піліпіха! Мы стаялі здалёк і, дальбо, ніц не казалі, а яна, зараза, усё афіцэра падгаворувала, падгаворувала! Як пачала!.. А цяпер моліцца на яго ікону дома!..

Б а б ы (хорам). Мы адно слу-ухалі!..

Т э к л я (сурова). Сціхніце!.. (Да мужыкоў). Трэ пахаваць, дапамажэце. Завалачэм дахаты і я збяру яго, покуль не застыў, — труну рабеце. Дошкі ляжаць у бацькі на вышках, гэблік — у сенцах!

А н т а н ю к. Зробім усё, як трэ, Тэкля!.. (Ківае галавой, думае.)

А ў х і м ю к (з 'яўляецца з кошычкам). Што?!. (Бачыць цела.) Усё ж такі — скруціў сабе галаву!.. Хто яго, немцы?

А н т а н ю к. Яны, дзядзьку Базыль. З аўтаматаў.

А ў х і м ю к. Гэтыя на расправу хуткія! (Паказвае ў кошычку пустыя гаршкі.) У ельнічку нашыя раненыя ляжаць, насіў ім паесці. У тую вайну раненых лячылі — аднолькаво туркаў, немцаў, рускіх, а цяпер фрыцы страляюць іх адразу!..

Б а н а д ы к. За адно унь і Альяша прыхлопнулі!.. Але гэтаго не надто і шкада!.. Ліхо яго ведае, чаму такім абармотам, якіх і да хаты страшно ўпускаць, людзі часамі вераць?! Успомніце, як за ім шалелі?!. Ці таму, што дурняў на свеце много?!.

А н т а н ю к. Бы хвароба часамі нападае на людзей, як тая кароста! Я і сам быў ёй паддаўсо, ха!.. (Круціць галавой.)

Цяжка думаючы, мужчыны закурваюць.

З а с л о н а

Гродна, 1981 г.

Хутка святкавацімем 50-годдзе пашай улады. Хачу напомніць Леніна, калі ён заклікаў на юбілёях быць дзелавымі, менш ужываць параднай траскатні, менш кічыцца тым, што дасягнулі, больш гаварыць пра педаробленае. Перамогі і святы людзі выкрасаюць з сэрцаў у цяжкой барацьбе.

Зроблена многа. У нядзелю нават у нашым Гродне кожны трэці юнак фланіруе па вуліцы з транзістарам. Амаль у кожнай кватэры — тэлевізар, ён прымае на чатырох каналах: з Масквы, з Мінска, з Вільноса і Варшавы. Да Ташкента ў мінулым годзе я дабіраўся за шэсць гадзін... Аднак і сёння яшчэ часам каб пражыць чэсна і сумленна адзін дзень і гаварыць усім толькі праўду, то душэўных сі-лаў дабыць трэба з сябе куды болей, чым касманаўту злётаць у космас.

Пісьменніку, мабыць, дастаецца найбольш.

Калі фізік ці хімік зрабіў адкрыццё, то ўсе яго калегі Савецкага Саюза адразу бяруць ноўшаства на ўзбраенне, і наступная думка ўжо развіваецца з уліку гэтага дасягнення. Калі ж пісьменнік напісаў рэч, якую дагэтуль яшчэ не пісалі, то покуль дойдзе яна да народа, аўтару трэба часамі патраціць куды болей сілы, чым для напісання.

Нікому не прыйдзе і ў галаву збіраць хворых і дазволіць ім вырашаць, як урачам лячыць. Возьмем інжынераў-электрыкаў: не збіраюць жа жыхароў камунальных кватэр, каб тыя вырашалі, якой канструкцыі і з якога матэрыялу мае быць кацёл электрастанцыі. У адносінах да пісьменніка такія выпадкі — нармальныя.

(Для смеху. Адзін архітэктар сказаў: гэ, чае ты ныеш? Каб пакрытыкаваць пісьменніка, трэба, прынамсі, прачытаць кніжку. Мяне ж можна разбіць, глянуўшы на пабудову нават праз акно машыны!)

Калі памёр Леў Мікалаевіч, сталічныя газеты змясцілі артыкул: «Падумаеш, Талстой! Пакладзі ў лінію яго кніжкі, яны дасягнуць адно Масквы. А пакладзі ў радочак усе тамы мадам Вярбіцкай, то лінія пойдзе ад Пецярбурга да Уладзівастока і назад да Масквы!..»

Пры ўсім нашым прагрэсе, на жаль, і цяпер можна назіраць такія погляды на дасягненні таго ці іншага літаратара.

Вакол зямлі паляцяць два сабачкі, то некалькі дзён пра іх будуць пісаць усе газеты СССР (хоць праз два тыдні пра выпадак грунтоўна забудуць), а калі б у нас з'явіліся новыя «Людзі на балоце», то ў «ЛіМе» змясцілі б невялічкую рэцэнзію, і толькі. Я не супроць сабачак. Я за тое, каб ажыятаж вакол іх не рабіўся за кошт дасягненняў сумлення і душы народа.