Аляксей Карпюк - Выбраныя творы

А л ь я ш. Атрымалі?! Цяпер будзеце айца Альяша прызнаваць і вы?! Сабакамі шчэ пацкую! Ніхто цяпер мяне не кране і пальцам, во што я маю!.. (Паказвае ордэны.) А ты (да жабрака) аб'яві ўсім: застрэлю кожнаго, хто да мяне палезе! (Тыкае дзеду кіёк пад нос.)

Ж а б р а к. Скажу, айцец Ілья...

А л ь я ш. Паліцыя дала мне такое право! Напомні — аднаго субчыка, які лез, я укакошыў!

Ж а б р а к. Перадам, пане Клімовіч!..

А л ь я ш. Шчэ накажы ў Крынкі задрыпаным агітатарам, што і да іх дабярусо! Папішчаць у мяне і за брата Максіма, і за Распуціна, і за іншых — мяне шчэ сам Іаан Кранштацкі навучыў!

Ж а б р а к. Скажу, айцец Ілья, Крынкам, і Распуціну перадам...

А л ь я ш. Усіх парашу! Вымыю рукі іх акаяннай крывёю! Перапластаю, бы прарок ваалахавых жрацоў!

У акно заглядаюць Тэкля з Хімкай.

X і м к а. Што з чалавекам зрабіласо, да чаго людзі давялі!

Т э к л я. Падступіцца б мне толькі да яго!

А л ь я ш. Ідзі! (Піхае жабрака кіем.) Фэлюсь, бяры малойцаў — знойдзем Антанюка і прычэшам яму кудры!.. (Вывальваюцца.)

Першыя дні акупацыі. Па вёсцы шнырас нямецкі афіцэр з двумя салдатамі. На прызьбе Тэклінай хаты босы Альяш рамантуе граблі. Перепалоханыя бабы цікуюць за немцамі. За тычковай фасоляй — баец з падвязанай рукой.

А л ь я ш (палохаецца). А ты чаго?!

Б а е ц. Папаша, я ўцёк з калоны палонных! Гналі нас па шашы ў Ваўкавыск і во — стрэліў фрыц уздагон! Куля дагнала ў кустах!.. Не падто баліць і косць не пашкоджана!.. Перавязаць бы, бо свярбіць, зараза! (Даверліва ідзе на падворак.)

А л ь я ш (з лёгкасцю хапае грабліска, лупцуе хлапца). Папашу сабе зпайшоў? Воўк табе папаша, цацаліст ты!

Б а е ц (прыкрываючы рану, адступае ў фасоль). Пастой, дзядуля, я ж — рускі, ты аслеп? Будзь чалавекам!

А л ь я ш. А ты — чалавек?! Бальшавік, агітатар! У цябе замест душы, — пара адна! Ідзі ў Маскву да свайго Сталіна, хай цябе ратуе! Галадранец! Цацалісты паршывыя! Думалі — вам тут Амэрыка з даларамі! Цара скінулі і ўжэ лічылі, што вам пройдзе ўсё? Немец хутко паставіць вас на пуць ісціны, іхні Гітлер Богам на вас пасланы!

Б а е ц. Но-но, дзед, ты — што?

А л ь я ш. Звязду пачапіў?! У немцаў на пражцы выбіто «З намі Бог!» Яны вам пакажуць, дзе ракі зімуюць!.. Жалезнай мяцёлкай адгэтуль вымятуць!

Макарыха (падляцеўшы). Ах, сыночак, ах, золатца, і на каго ж цябе лёс накіраваў, да каго ты прыстаеш?! (Засланяе хлапца.) У яго і снегу зімой не выпрасіш! Ён роднаго сына на смерць паслаў!

Б а е ц. Я ж не ведаў, мамаша... Бачу, з барадой...

М а к а р ы х а. Ідзі, сынок, у той будынак з новай страхой, а я вады прывалаку і бінту якого! Пакармлю і адзенне цывільнае ад сваго Юлька табе пашукаю!.. Пасілкуешся, сынок, ды адправішся да сваіх, як сцямнее! А ты, дурань, прэч адгэтуль! Шчэ і Тэклі пра ўсё раскажу, грабліско гэто яна па табе паламае, бо я і рук паганіць не стану, цьфу! Развярнуцца табе не дамо! У-у, жыў-жыў, і нічому не навучыўсо, дурным і здохнеш! (Адводзіць байца.)

З'яўляюца немцы.

А ф і ц э р (да цёткі цераз плот). Як вернецца твой пан, каб эта фура нах Свіслач фарэн, фэрштэен?

Макарыха( хаваючы байца ). Скажу яму, паночку, павязе!.. Каб ты здох і тваю магілу свінні разрылі!..

А ф і ц э р. Кто знает камуністэн унд юдэн?

М а к а р ы х а. Так і чакай, каб я табе сказала!.. Э-э, паночку, адкуль яны ў нас могуць быць?! Усенькія камуністы пахаваліса ў сваю Маскву, там іх шукайце! А юдаў у нас з роду не было — па гарадах яны ўсё больш труцца!

А ф і ц э р (са шкадаваннем). Ша-адэ!..

М а к а р ы х а. Пашкадуй, пашкадуй!..

А ф і ц э р. Млеко? Маслё? Яйкі?..

Каб адвязацца ад ворагаў, цёткі нясуць ім бутэлькі малака, яйкі. Немцы пакуюць усё ў сумкі, збіраюцца ісці.

П і л і п і х а (бяззубым ротам). Пане, вы пыталіша пра камуніштаў! Але пашлухайце, што я вам шкажу! Жатое ў нас антыхрышт е! Дальбо, каб я ж гэтаго мешта не ўштала — чачалішт, фэрштэй?

П а л о с я (пасля хвіліны недаўмення). I праўда! Той, каторы здрадзіў сваёй веры! У гэтай хаце жыве! Уцёк і тут хаваецца!

Маці вар'ята. А што яму рабіць засталосо, калі гэтак усенькі народ ашукваў?

М а к а р ы х а. Маўчыце, бабы, што мелеце языкамі?! Не слухайце дурных, пане, яны нічого не фэрштэюць! От, жыве сабе тут адзін чмут!

П і л і п і х а. Чачалішт ён, хрыштапрадавеч! Каб ён у тым пэкле, каторым нас палохаў, на самым дне шмажыўшо! Чэрці даўно па ім шумуюць! Мне, пане, верце, я — найштарэйшая, лгаць не стану!

П а л о с я. То колькі маўчаць? Мала і я слёз выплакала, молячыса, каб нявесткі мяне не елі?! Аж тры авечкі і карову заперла! А кужалю, а дываноў колькі, грошай убухала і для чаго? Каб прапілі яго апосталы з Рогусем!