Генрых Далідовіч - Свой дом

«Мы ведаем,— дадаў Ленін,— што звяры імперыялізму яшчэ мацнейшыя за нас, яны могуць яшчэ нам і нашай краіне прычыніць мноства насілляў, зверстваў і пакут, але яны не могуць перамагчы міжнародную рэвалюцыю. Яны поўны дзікай нянавісці, і таму мы гаворым сабе: няхай будзе, што будзе, а кожны рабочы і селянін Расіі выканае свой абавязак і пойдзе паміраць, калі гэта патрабуецца ў інтарэсах абароны рэвалюцыі. Мы гаворым: няхай будзе, што будзе, але якія б няшчасці ні наклікалі яшчэ імперыялісты, яны гэтым сябе не выратуюць. Імперыялізм загіне, а міжнародная сацыялістычная рэвалюцыя, нягледзячы ні на што пераможа». Гэтыя словы патанулі ўжо ў доўгай і бурнай авацыі.

У вялікіх цёмных вачах Мяснікова ўсё яшчэ, як кажуць, скакалі гарэзныя чорцікі, з усмешкаю ён зірнуў і на яго: малады чалавек, я цябе не ведаю!

— Мойша вас на хвілінку? — напытаў Усціловіч і трошкі адступіў назад. Ён таксама быў у вайсковай форме (праўда, не такой заліхвацкай, як у Мяснікова, а паношанай), затое нашмат вышэйшы.

— Выбачайце, хлопцы,— прамовіў Мяснікоў знаёмым і, усё яшчэ ўсміхаючыся, таксама зрабіў крокі тры ўбок, да яго.

— Я — Усціновіч, пасланец Белнакома і толькі што ўтворанай беларускай камуністычнай секцыі ў Маскве,— прамовіў ён.— Мне даручылі перамовіцца з вамі.

З вачэй Мяснікова мігам знікла ўсмешка — яго вузкія чорныя бровы папаўзлі ўніз, паўзакрылі вочы і сціснуліся на шырокім пераноссі, утварыўшы тры заглыбіны, поўныя, трошкі капрызныя вусны згарнуліся ў доўгую вузкую шчыліну, а масіўны, раздвоены падбародак нервова тузнуўся.

— Мы просім вас застацца пасля з'езда на дзень ці на паўдня ў Маскве і сустрэцца з кіраўнікамі Белнакома. Нам ёсць пра што ўдумліва пагаварыць.

— Я згодзен: нам сапраўды ёсць пра што пагаварыць удумліва,— спакойна, смела пазіраючы ў вочы маладому, дваццацідвухгадоваму Усціловічу, прамовіў старшыня Аблвыкамзаха і адзін з лідэраў Паўночна-заходняга камітэта РКП (б).— Але, на жаль, я не магу застацца. Сёння яе вечарам, пасля першага пасяджэння, я мушу пакінуць Маскву.

«Ухіляецца»,— падумаў Усціловіч, па-маладому трацячы раўнавагу, а то і разгубліваючыся перад гэтым невысокім, але адукаваным, смелым, нават рэзкім і, трэба шчыра сказаць, уладным ды вядомым чалавекам. Ён нервова закусаў ніжнюю губу і зморшчыўся ад свайго бяссілля — зноў Мяснікоў не званае на іх, не хоча нават паслухаць, як не жадаў збліжацца, калі ён, Усціловіч, раней, улетку, будучы на чале Белнацкома, пасылаў у Смаленск і сваіх людзей, і лісты, спрабуючы штосьці абудзіць у сэрцы гэтага ўплывовага дзеяча, які мог многае альбо, наадварот, нічога не зрабіць для самавызначэння Беларусі.

Той, на гадоў дзесяць сталейшы, умудроны жыццём, сутычкамі і барацьбою з супернікамі і ворагамі, здаецца, мігам адчуў яго прыгнечаны стан і нечакана нібы апраўдаўся:

— Паверце, я сапраўды павінен вяртацца сёння. Так рашылі таварышы Ленін і Свярдлоў. Відаць, з-за тых ускладненых абставін, пра якія вы чулі самі. Цяпер вось іду да іх,— зірнуў на гадзіннік. Ажыў. Нават спахапіўся: — Выбачайце, у мяне ў запасе ўсяго некалькі хвілін. Я мушу тут яеа пакінуць вас.

Выпрастаўся, схіліў у знак развітання і павагі галаву, а пасля, усміхнуўшыся і махнуўшы рукою знаёмай тройцы дэлегатаў, шпарка закрочыў па праходзе да сцэны, дзе ўлад не было нікога з прэзідыума.

Мяснікоў адыходзіў і адыходзіў, а Усціловіч знерухомлена ўсё стаяў у зале, што паволі абязлюджвалася, і адчуваў: у яго душы расце, захліствае ўсяго яго ці то абурэнне, ці то гнеў. Ці ж можна вось так — пысай аб стол? Хто ён, Усціловіч? Хлопчык? Хто яны ўсе ў Белнацкоме — лішнія рэвалюцыі, свайму народу людзі? Што — гэты Мяснікоў навек для іх?

Малады, узрушаны, Усціловіч у гэты вечар не ведаў: як ні цяжка на сэрцы, а злуецца ён дарэмна. Сапраўды, Мяснікоў не меў часу ні больш пагутарыць з ім, ні застацца на дзень-другі, бо сапраўды яго нечакана паклікалі на сустрэчу з Леніным і Свярдловым. Праўда, ён яшчэ не ведаў, пра што будзе гамонка і чаму яму трэба гэтак хутка выехаць з Масквы. Толькі ўжо неўзабаве, на сустрэчы, увазное: Савецкі ўрад не толькі адклікае з Берліна сваіх дыпламатаў, высылае германскіх з Расіі, але і намерыўся на днях ануляваць Брэсцкі дагавор, дык яму, Мяснікову, варта быць там, паблізу фронту, пільна сачыць за ўсім і, калі трэба будзе, то зрабіць усё, каб не даць немцам брыкнуць напаследак.

6.

Сёння Жылуновіч прачнуўся рана як ніколі. Ледзь толькі ажыў, адразу ж успомнілася тое, пра што думаў учора перад сном — пра свой заўтрашні даклад. Пакуль было яшчэ змрочна, ляжаў ціха, абдумваў яго, а пасля, калі спачатку занепакоіўся, а пасля пырснуў, пачаў набіраць нястрымную моц світанак, ціха падняўся, узяў з крэсла сваю апратку і падаўся ў ванную.