Генрых Далідовіч - Свой дом

1.

Сібер узяў сваё, і ўладарна пачала ўлягацца зіма.

Жылуновіч з накінутым на плечы паліто сядзеў у сваім рабочым пакоі і пазіраў у акно: за ім было шэрае, са слабым блакітным адценнем неба, гуляў-шалеў вецер, наносячы ўжо сухі белы снег — вось новы парыў сыпнуў на дах блізкага невысокага дома белых круп, якія пакаціліся ўніз, а пасля, упаўшы з даху, рассеяліся нібы на бела-сіні дым, зніклі, але тут жа замест улеглай на зямлі сыпанкі пала, развеялася новая, насыпаючы каля падмурка дома мяккую гурбачку. І так нібы бясконца звычайны, а разам з тым і прыгожы зімовы баль. І тут, і ўжо, мусіць, у далёкім адгэтуль Капылі, дзе яго родны дом, сямейнікі — адным словам, родны кут, ад якога ён ужо даўно адарваўся, але які з кожным годам пражытым без яго ўсё мілей ды даражэй, як чалавеку і адлучанаму ад радзімы пісьменніку.

— Дзядзька Зміцер, пошта,— парушыў яго адасобленасць, думкі Янка Нёманскі і паклаў перад ім кійку лістоў. Дзякуй богу, землякі пішуць ім. Лічы, з усёй еўрапейскай Расіі.

Узяў нажнічкі, роўненька абрэзаў кант верхняга ліста з Тамбова (сам не любіў неахайнасці і іншым яе не дазваляў), дастаў невялікі сіні лісток.

Адразу кінулася ў вочы: напісана мала, а вось подпісаў пад ім шмат. І вунь якія знаёмыя прозвішчы: Барысёнак, Дзягель, Сечка, Клімавец, Клімашонак, Ісаёнак, Клімовіч!

«Дзяньдобры Вам! — пісаў хтосьці роўным прыгожым почыркам.— Прачыталі ў № 35 «Дзянніцы» «Ня прыстойна камуністам!» Камуніста Беларуса. Мы лічым: ён напісаў горкую, але вялікую праўду...»

Усцешаны Жылуновіч аддаў ліст калегу па рэдакцыі, а сам дастаў новы ліст.

«...Мы, кулямётчык Лявон Сівеня і артылерыст Пятро Гарбуз, чулі, што ці то ўжо ёсць, ці то будзе беларускі полк. Мы хацелі б запісацца ў яго, каб хутчэй выгнаць немцаў з нашай роднай зямлі...»

Гэтыя нядаўнія (мусіць, параненыя, а цяпер акрыялыя) салдаты цяпер жылі ў Казані.

«Да нас, у воласць, прыслалі вашу газэту. Мы чыталі яе ўсім нашым земляцкім гуртам...— пісалі ў новым лісце.— Чыталі і плакалі: і навіны ўведалі пра нашу старану, і як з вамі, са сваёй вёскай пагаварылі на сваёй гутарцы. Усё гэтак па-нашаму, папросту, ад сэрца і душы... Каб вы ведалі, браточкі, як цяжка, што мы тут чужыя, беспрытульныя, што вайне канца няма. Нам гэтак хочацца дарогу. Напішаце нам: а ці пускаюць Саветы і немцы пашых людзей? Калі пускаюць, то паедзем, хоць і зіма...»

Ліст быў з Самарскай губерпіі.

«Дарагі Камуніст Беларус! — хтосьці пісаў размашыста асабіста яму, праўда, не ведаючы, хто ён.— Дык усё ж як жа з Беларуссю?..»

Калі прачытаў гэтыя радкі, дык яму ані шугнула да галавы кроў. Бач, яшчэ адна жывая душа (адкуль жа яна? Ага, нехта Клаўсуць з Куршчыны) непакоіцца пра тое, што трывожыць і іх. Ён хуценька ўзяў самапіску і пасярод чыстага аркушыка вывеў загаловак, які падказаў іхні незнаёмы чытач-сябар: «Як жа з Беларуссю?»

«Кожны дзень нясе штосьці новае,— пісаў яму незнаёмы чытач,— але да нашага берага не прыстае нічога добрага. Увесь час, са дня яшчэ першай расейскай рэвалюцыі, да нас няма жаднай увагі, а калі ёсцека якая ўвага, то, як ты пішаш, надта ж злая, хоць мы маем поўнае права на сваю аўтаномію ў Расейскай рэспубліцы. Дык хто папраўдзе, калі не камуністам, мусяць уважыць досыць вялікі нешчаслівы народ?..»

Усё, сёння — не, неўзабаве! — будзе артыкул з вышэйазначаным загалоўкам. Але напісаць ні радка не паспеў: у пакой зайшоў сярэдняга росту, камлюкаваты малады русявы дужэц. Стаў у парозе, сцягнуў з галавы белую шапку.

— Дзяньдобры,— павітаўся па-беларуску.

Жылуновіч, як і заўсёды, рады, што ў Белнацком

і «Дзянніцу» усё часцей і часцей (асабліва пасля 13 лістапада, калі Савецкі ўрад ануляваў Брэсцкі дагавор) заходзяць землякі і хочуць хоць у чым памагчы, падняўся і падаў руку:

— Добры дзень, зямляча!

Прыязна ўсміхнуўся. Сціплы, нават вельмі сарамлівы хлопец, але, адчуваецца па ўсім, спакойны і цягавіты. Чамусьці прыемна пахне ад яго цёплым хлебам. Можа, трымае ў кішэні свежую лусту.

— Прысядзьце, калі ласка.

— Я на хвілінку,— адказаў той басам.— Я хачу запісацца ў беларускі полк.

— Цягне дадому?

Той хітнуў галавою.

— Малайчына! — пахваліў Жылуновіч.— Выбачайце, скуль самі будзеце?

— Я з-пад Стоўбцаў, з вёскі Горкі. Барысевіч. Рабіў да вайны на гаспадарцы, а ў вайну прыбіўся сюды. Працую ў хлебапякарні.

— У нас, у Белнакоме, ёсць чалавек з вашых мясцін. Мазур — былы настаўнік, салдат. Не чулі?

Той паціснуў плячыма: не, не чуў.