Генрых Далідовіч - Свой дом

Дзесяткі два людзей — амаль усе маладога веку, у выцвілых гімнасцёрках ці ў цывільных паношаных пінжаках, русявых і цёмных — падняліся, памаўчалі хвіліну. Пасля, калі селі, Жылуновіч расказаў, як і дзеля чаго засноўвалася секцыя, пазнаёміў з новымі людзьмі.

Пасля, калі абралі прэзідыум (старшынёй яго, таварышам старшыні — Клыша, сакратаром — Чарнушэвіча, а таксама Дзедзю і Дыну) і зацвердзілі парадак дня. Жылуновіч стаў з боку стала, за якім сядзеў прэзідыум, учэпіста (строга, як падумаў той-сёй) зірнуў на знаёмых, затрымаў позірк на Мазуры — высакалобым, з вялікімі карымі цёплымі вачыма, з чарнявымі, лёгка кучаравымі валасамі, апранутым у шэры пінжак і ў кашулю з нацыянальным узорам, звычайна рухавым, а цяпер засяроджаным,— з ім, як і з Язэпам Дылам, Янкам Нёманскім, ён вельмі пасябраваў у апошні час. Па-другое, яму было лягчэй гаварыць тады, калі ён пазіраў не на ўсіх адразу, а на нейкага аднаго чалавека.

— Таварышы,— прамовіў ён, намагаючыся не гугнець у нос, а гаварыць ясна,— само жыццё змушае нас мець тут, у Маскве, моцную камуністычную сілу з беларусаў. Па-першае, якраз мы павінны памагчы Савецкаму ўраду, Чырвонай Арміі вырваць наш край з кіпцяў міжнароднага імперыялізму, з рук краёвай буржуазіі, па-другое, у эпоху вялікага разняволення вызваліць наш народ ад шматвекавога парабкоўства і зрабіць вольным, дзяржаўным народам — толькі мы, камуністы, абапіраючыся на найбольш свядомую нашу інтэлігенцыю, на работнікаў і сялян, можам заснаваць Беларускую Савецкую Рэспубліку.

Гаварыў памяркоўна, не спяшаючыся, але яго словы ў заціхлай невялікай зале не толькі чуліся выразна, але, як бачыў, пранізвалі душу кожнага чалавека.

— Як бачыце, за гэты месяц шмат змянілася ў свеце, у акупаванай Беларусі,— не з паперкі, а так гаварыў далей.— Для нас, для ўсяго нашага народа — велізарная падзея тое, што Савецкі ўрад ануляваў несправядлівы Брэсцкі дагавор, што Чырвоная Армія разам з нашымі землякамі вызваляе наш край. Але новы момант нясе і новыя клопаты. Пра іх нядаўна пісала «Дзянніца» ў артыкуле «Як жа з Беларуссю?». Я тут хачу яшчэ і тое-сёе дадаць. Прайшоў тыдзень, як гэты артыкул не толькі заявіўся ў газеце, але і ў перакладзе на рускую мову пададзены і Сталіну, і ў Смаленск, ды адказу — ніякага... Нават болей, таварышы: ёсць чуткі, што Адміністрацыйная камісія ВЦВК на чале са Свярдловым мае праект, па якім Савецкая Расія будзе складацца не з нацыянальных рэспублік, а з эканамічных рэгіёнаў: Заходняя, Маскоўская, Паўночная, Уральская вобласці і г. д. Яшчэ. Да нас даходзяць чуткі, што расце напружанне ў акупаванай Беларусі: з аднаго боку дасягае апагею падпольная, партызанская барацьба супраць германскай агрэсіі, а з другога боку — сутычка за ўладу паміж нядаўнімі саюзнікамі. Эсэра-бундаўскі цэнтр губеранскага цэнтра адваёўвае яе ў БНР, застаючыся па пазіцыях вернасці скінутаму Часоваму ўраду Керанскага. Узніклі, як ядавітыя грыбы пасля першага дажджу, розныя афіцэрскія бюро, якія вярбуюць нашых землякоў у контррэвалюцыйныя паўночную і паўднёвыя арміі, каб шпурнуць іх на Савецкую ўладу. Да ўсяго гэтага «народны» ўрад Польшчы, «начальнік дзяржавы» Пілсудскі і «паляк з беларускім сэрцам» Доўбар-Мусніцкі з дня на дзень адчуваюць усё большы апетыт. Спачатку яны толькі пратэставалі, што Чырвоная Армія «навадняе спрадвечна польскія землі», а пасля пачалі патрабаваць: давай ім Польшчу ў былых яе межах, аж за Смаленск. Цяпер жа, калі сабралі сілу і адчулі спрыянне Аптанты, замяшанне немцаў, рушылі на ўсход, захапілі Брэст і падышлі да Баранавічаў... Усё гэта, дарагія таварышы, вельмі сур'ёзна, нават небяспечна. Мы гэта ўлічылі і, ведаючы, што рана-позна прыйдзецца ці ўсё растлумачваць, папрасілі знаёмых вучоных Карскага, Сабалеўскага, Шахматава, Любаўскага, Пічэту і іншых, каб яны на аснове дакументаў як след даказалі, што ў свой час Беларусь і Літва не былі вотчынаю Польшчы, а разам з ёю ўваходзілі ў федэрацыю Рэчы Паспалітай. Пагэтаму Пілсудскі і Доўбар-Мусніцкі не маюць ніякага права падмяняць паняцці «Польшча» і «Рэч Паспалітая», замахвацца на нашы і літоўскія землі. Мы самі маем сваю спрадвечную Бацькаўшчыну, сваю гісторыю, культуру, пагэтаму цяпер самі, без апекуноў, будзем дбаць пра волю і нацыянальныя межы — у цесным саюзе з Расіяй... Адным словам, сама Беларусь наша і ўсё вакол яе кіпіць, як гарачы кацёл, і з гэтага кіпення можа выйсці самае непрадбачанае...

Кажучы гэта, узбудзіўся, бо не толькі на словах, але кожнаю жылкаю адчуваў навіслую новую пагрозу, марнасць таго, што яны рабілі і робяць.