Генрых Далідовіч - Свой дом

Падняў галаву, але пахітаў сам сабе: сапраўды, дзеецца-робіцца на беларускай зямлі жахлівае: топчуць, рабуюць яе германскія войскі, добры кавал яе прырэзала сабе Украінская Народная Рэспубліка, а БНР, якой цяпер кіруе Антон «Нанкінскі, хаўрусуе і з немцамі, і са Скарападскім. І гэта яшчэ не ўсё. Польскія кіруючыя колы, якім, лічы, на днях удалося многае ўзяць у свае рукі, не думаюць абыходзіцца па-братэрску, пасягаюць на «спаконвечныя свае землі ад можа да можа, ад Віслы да Непры».

«Каб толькі якім-кольвек прычэпам адарваць ад Радавай Расеі большы кусок,— пачаў зноў пісаць,— буржуазія хаўруснікаў і з хаўрусніцкай з ёю нямецкай буряеуазіяй паложаць сваю руку для подпісу польскіх патрабаванняў, хутчэй таму, што беларускага голасу з Радавае Рэспублікі не чуваць ні званьня. І праз гэткія парадкі дзесяцімільённы беларускі народ можа быць ахвярованым па падмацаваньне буржуазіі, на шкоду Расейскай Рэвалюцыі.

Якімі ж вачыма мы тады, дачакаўшыся гэтага, паглядзімо ў вочы гарацешнаму беларускаму працаўніку? Што ён з нашай часткаю віны, падняпадшы ў прыгон, скажа нам? Пэўна — не падзякуе».

Падняў галаву. Адчуў: успацеў лоб, нос. Мусіць, ад вялікай энергіі, што, як вулкан, бушавала ў яго душы. Пакуль не астыў, перамагаючы боль рукі, пачаў закругляцца:

«Нашы таварышы, трымаючыя ўладу, павінны кінуць сваю нядбаласць да цэлага народу і ясна паставіць пытанне аб долі Беларусі. Беларусь мусіць быць аўтаномнаю часткаю Федэрацкае Расейскае Рэспублікі... Думаецца, што як т. камісар замежных спраў, гэтак і т. камісар спраў нацыянальных ды і т. т. з Заходняе Камуны загавораць пра гэта настаяшчай моваю. Чакаем гэтага, пакуль не позна.

Беларус-камуніст».

Падпісаў, але не падымаў галавы. Пазіраў на ўзбуджаныя радкі, астываў, як пасля доўгага і хуткага бегу, а з супакойваннем пачала падкрадвацца і насцярога: а ці не зарэзка? Ці не з адчаем альбо выклікам — найперш да Чычэрына і Сталіна?

Перавярнуў лісткі, кінуў позірк на загаловак і першыя радкі. Але перачытаць, тым болей правіць не мог: у пакой хтосьці пастукаў.

— Калі ласка,— гукнуў ён.

Дзверы адчыніліся — сюды зайшоў пажылаваты дзядзька ў ботах, чорнай тужурцы і фуражцы з цвёрдым бліскучым брылём.

— Здравствуйте,— схіліў галаву.— Я, собственно, с заявлением к вашему заведующему, но его нет. Так меня направили к вам.

Сапраўды, Лагуна цяпер не было ў Маскве — ЦК РКП (б) паслаў яго для разведкі пад выглядам рускага афіцэра, які нібыта ўцякае ад бальшавікоў, у толькі што вызваленыя беларускія раёны — недзе пад Баранавічы.

Жылуновіч зноў падняўся, цёпла прывеціў і гэтага госця — той, хуценька зняўшы фуражку, паціснуў руку ў адказ, а пасля падаў паперыну.

«Привыкнув к Белоруссии и полюбив белорусский народ,— пісаў ён, загадчык гаража Усерасійскага галоўнага штаба А. А. Мілушкін,— желаю послужить ему и отдать силы и многолетний опыт, а поэтому прошу не отказать и представить место, соответствующее моему образованию, опыту и знанию автомобильного дела, в Минске».

Белнацком шмат прасіў раней, а нядаўна, у кастрычніку, пастанавіў на сваёй калегіі яшчэ раз дабівацца ад маскоўскіх партыйных арганізацый, ЦК РКП (б), народных камісарыятаў, каб пасылаць камуністаў, ім спачуваючых спецыялістаў на Беларусь і каб з гэтымі людзьмі папярэдне маглі пагаварыць і ў Белнацкоме. Таго-сяго дамагліся, і з іхнім блаславеннем падаўся туды, у акупаваны край, не адзін дзесятак сур'ёзных палітработнікаў, але ехалі людзі і без іх згоды. Тое-сёе рабілася ў абыход ім альбо ў перамовах з Заходняй камунаю.

— Думаю: смогу по-пастоящему пригодиться. Ведь грядет век техники...

Жылуновіч слухаў і пазіраў у светлыя спакутаваныя вочы чалавека. Позірк іх быў ясны, цёплы.

— Если надо будет выучить белорусский, то я это сделаю быстро. Я все понимаю по-вашему, только вот говорить не совсем умею.

— Дзякую, таварыш Мілушкін,— усміхнуўся Жылуновіч.— Такіх людзей, як вы, мы рады бачыць, вітаць і тут, і на сваёй радзіме...

2.

З канца лістапада Жылуновіч, лічы, забыўся, што такое ноч альбо адпачынак, увесь з галавой кінуўся ў вір палітыкі, сходаў, самім жыццём вылучыўся ў партыйнага лідэра сярод землякоў.

Вось на сёння сабраў усіх сваіх камуністаў з нядаўна прызнанай Прэсненскім PK РКП (б) Маскоўскай Беларускай камуністычнай секцыі, адкрыў сход. Як старшыня камітэта.

— Таварышы, трэба пачаць з сумнага,—прамовіў нявесела.— На днях гішпанка вырвала ад нас таварыша Хрэнава — нашага паплечніка, маладога камуніста, які быў вельмі патрэбен нам. Давайце ўшануем яго памяць.