Генрых Далідовіч - Свой дом

Замаўчаў на хвіліну.

— Калі мы сёння ўтворым сваю камуністычную секцыю тут, у Маскве,— сказаў пасля,— дык я асабіста бачу такую яе задачу: І) цесная повязь з ЦК РКП (б) і Савецкім урадам, 2) кіраванне Белнакомам, 3) пошукі ўзаемапаразумення з Паўночна-заходнім абкомам РКП (б) і Цэнтральным Бюро камуністычных арганізацый акупаваных зямель Беларусі і Літвы, каб хутчэй выгнаць акупантаў і ўтварыць Беларуска-літоўскую савецкую дзяржаву альбо асобную Савецкую Беларусь.

Схіліў галаву, а слухачы ў гэты час узнагародзілі цёплымі воплескамі яго прамову.

— Можа, хто хоча запытаць што-небудзь у таварыша Хрэнава? — падняўся, запытаў Клыш.

— Давайце паслухаем яшчэ дзядзьку Зміцера,— параіў Усціловіч, выяўляючы павагу да аднаго з ветэранаў іхняга рабочага руху.

Жылуновіч, як і заўсёды, не ў дарагім, але акуратна адпрасаваным касцюме, у белай кашулі са стаячым каўнерыкам, з вусікамі, жвава выйшаў да стала, нібы строга, а на самай справе чэпка зірнуў на ўсіх праз вялікія акуляры з тонкімі карычневымі дужкамі.

— Таварышы,— прамовіў ён, усё болей прывыкаючы да гэтага простага, але ёмістага слова,— бывае, калі глыбока задумаешся пра тое, што зноў прыйшлося ўзяць на плечы нашаму народу, жах бярэ. Вайна, больш двух мільёнаў нашых бенінцаў, мабілізаваныя на фронт, сутыкненне шматмільённых варожых армій на нашай зямлі, разруха, рабаванне, загінулыя, калекі, сіроты, нямецкая акупацыя і бязлітасны грабеж — усё гэта не толькі вялікі цяжар, а велізарнае гора, нават болей — новая трагедыя для нашага краю. Я, дарагія таварышы, не ўяўляю, што было б з намі, каб не Кастрычніцкая рэвалюцыя. Мусіць, мы ўжо вытапталіся б як народ, як нацыя. Кастрычнік цудадзейна ўваскрасіў нас, азарыў душы воляй...

Перавёў дыханне — яго ўсе слухалі вельмі ўважліва. Ён быў тут не толькі адзін са сталых (хоць яму на днях пераваліла толькі за 31 год), але і з самых самаадукаваных ды ўплывовых.

— Хоць Савецкай уладзе хутка будзе ўсяго толькі год, хоць яна цяжка становіцца па ногі, усё яшчэ ў вялікай небяспецы,— прамовіў далей,— але я ўсё болей і болей веру ёй.

Нечакана ён дазволіў сабе ўсміхнуцца — у яго вачах і на паўнаватых вуснах знікла ці то строгасць, ці то панурыстасць (прысутныя ўспрымалі звычайную Жылуновічаву знешнюю замкнёнасць па-свойму):

— Праўда, за гэтую веру нам трапляе на арэхі. І ад сваіх, як кажуць. Нават учора да мяне завітваў адзін з эмісараў ад БНР і зноў ад імя радцаў папікаў, што мы тут «прадаліся бальшавікам», «здрадзілі беларускай справе», «пераўтварылі наш Белнаком, «Дзянніцу» ў антынацыянальнае асінае гняздо».

Адагнаў усмешку, зноў стаў задумліва-хмурны.

— Хачу сказаць шчыра: я рашуча асуджаў і буду асуджаць тых з БНР, хто падаў голас за разрыў з Расіяй і за хаўрус з Германіяй. Але я не хачу асуджаць усіх пагалоўна. Як мы ведаем, і ў Мінску ёсць тыя нашы дзеячы, хто таксама пайшоў з Савецкай уладай, працуе на яе ў падполлі, а таксама ёсць і тыя, хто шукае нейкі іншы шлях, апроч слугавання акупанту. Мы павінны, як кажа Ленін, кантактаваць з гэтымі людзьмі, усіх іх перавабліваць на свой бок, пераконваючы, што БНР не здолела і не здолее сцвердзіцца як беларуская дзярягава. Не, яна — не фікцыя, не фарс і не гульня, яна адна проста не мае сілы, грошай, ідэалагічнай моцы на гэта. Тыя, хто штурхнуў яе на паклон кайзеру і паставіў стаўку на яго, і пралічыліся, і, што ні кажы, наклікалі насцярогу, а то і варожасць да ўсяго нашага руху. Таму мы павінны былі змагацца з імі, і мы, як маглі, рабілі гэта. Як вы ўсе бачылі самі, мы перадрукоўвалі пастановы Савецкага ўрада, тлумачылі яго палітыку, заклікалі наш народ, бежанцаў-землякоў па ўсёй Расеі да мужнасці, да пралетарскага інтэрнацыяналізму і дабівацца Беларусі на савецкай аснове як часткі РСФСР. Таксама мы шмат друкавалі і друкуем пра тое, што робіцца на акупаваных землях, паказваючы захопніцкія намеры германскіх імперыялістаў і яшчэ, паўтару, мы вялі, вядзём агонь па БНР. Думаю, усе вы ведаеце нашы рубрыкі «Беларуская Рада», «З «незалежнай» Беларусі», помніце такія публікацыі, як «Мінскія правіцелі», «Рупіць», «Каміяваяяхоры Беларускай Рады», нямала фельетонаў, памфлетаў, саміх дакументаў Рады БНР і каментарыяў да іх.

Уздыхнуў.

— Ёсць яшчэ, на жаль, і чацвёрты нюанс,— пахкаў галавою.— Гэта нашы спрэчкі, а ў апошні час ужо і зацятая барацьба з Мясніковым і яго аднадумцамі. Калі нас разумеюць тут, у Маскве, пачалі пакрыху разумець камуністы і іхнія сябры ў Мінску, то ў Смаленску — глухая сцяна... Ясна, калі Мяснікоў, Кнорын, Алібегаў, Берсан і іншыя вядуць бязлітасны агонь па БНР, хоць не зусім слушна ўсю віну за яе звальваюць найперш па беларускія партыі. Яны чамусьці не хочуць бачыць, што Раду БНР кляпалі і эсэры, паалейцыяністы, бундаўцы, а таксама дзеячы з гарадскіх і губеранскіх земскіх самакіраванняў, пасланцы ад асноўных нацыянальных меншасцей краю — ад яўрэяў, рускіх, палякаў, украінцаў, літоўцаў. Ды Мяснікоў і яго таварышы не толькі не бачаць гэтых нюансаў, але яны заадно залічаюць у «лагер беларускіх буржуазных нацыяналістаў» і нас, дзеячаў Белнакома, камуністаў-беларусаў: бачыце, мы — не сапраўдныя камуністы, не знішчаем «старые национальные рогатки», а дабіваемся «воздвижения новых национальных рогаток, не существовавших до сих пор», а пагэтаму яны, настоящие коммунисты, не могут в каком бы то ни было виде принимать участие в этом движении». Я паўтару, таварышы: на вялікі жаль, ёсць, расце гэты канфлікт, які нясе вялікую шкоду. І камуністам, і Савецкай уладзе, і не надуманаму, а законнаму самавызначэнню шматмільённага беларускага народа, які цяпер, як ніколі адчуў цягу да волі...