Генрых Далідовіч - Свой дом

— Тады ўсё ясна...— ухмыльнуўся, паныла пахітаў галавою Лагун.— Той, хто сядзіць на суку, ніколі не будзе сам падразаць яго...

— Не варта даваць такой волі пачуццям, таварыш,— зноў узяў сябе ў рукі, павучыў гаспадар кабінета.— Самі ж гаворыце: вас трымаюць у полі зроку самыя высокія партыйныя і савецкія органы. А раз так, то яны рошаць усё справядліва. Як толькі надыдзе спрыяльная для гэтага часіна. Дык інаійце

вытрымку,— і нават усміхнуўся, не зусім зразумела пажартаваў: — І не спяшайцеся паперадзе свайго бацькі ў пекла...

3.

Задумлівы, нават, можа, зацяты, з душэўным рубцом, Жылуновіч з раніцы прыйшоў у рэдакцыю «Дзянніцы» — у сваё любімае дзецішча, каму ўжо аддаў шмат часу. Калі з-за нямецкай акупацыі перастаў знацца з Мінскам, аслабіў варункі з Петраградам, то тут, у Маскве, як кажуць, усяго сябе прысвяціў гэтай газеце. У ёй яны перадрукоўвалі многія важныя пастановы Савецкага ўрада альбо пісалі каментарыі да іх, змяшчалі тое-сёе з гісторыі, культуры Беларусі, навіны з цяперашніх акупаваных немцамі і незанятых паветаў, вялі агонь па Віленскай і Мінскай радах, лупцавалі іх за гешэфты з Берлінам, а зазаадно — надта ў апошні час — мусілі спрачацца і са Смаленскам, найперш з Мясніковым і Кнорыным, кіраўнікамі Паўночна-заходняга абкома РКП (б), вельмі нецярпімымі і да «Дзянніцы».

Цяпер Жылуновіч нёс у кішэні паліто некалькі лісткоў паперы, дзе было запісана тое, што апошні час найбольш хвалявала яго, нават мучыла, як можа прыносіць пакуту глыбокі душэўны боль, адчуванне чыёйсьці ўпартай несправядлівасці. Таму, як толькі зайшоў у пакойчык, дзе цяпер за сваім сталом сядзеў яго бліжэйшы памагаты, малады літаратар Япка Нёманскі, павітаўся і сказаў:

— Слухай!

Зняў капялюш, паклаў яго на горку кніг, што паспелі ўжо выдаць (а выдавалі ўсё вельмі і вельмі няпроста. Каб, скажам, выпусціць граматыку Тарашкевіча, дык рукапіс пасылалі нават праз Фінляндыю ў акупаваную Вільню, у друкарню Марціна Кухты), сеў пры сваім стале і дастаў ужо сёння, на досвітку, перапісанае чыста і акуратна.

«Вось ужо на працягу доўгага часу «Известія И. К. С. Западной Комунны» і «Звезда» нясціхана вядуць вайну сплетную, інтрыжную вайну супроць Беларускага Нацыянальнага Камісарыяту і яго аддзяленняў, нападаючы на яго з усіх бакоў і чапляючыся к яму бяз усякіх прычын, за піма нішто».[ 14 14 Тагачасная публіцыстыка Цішкі Гартнага (Зм. Жылуновіча), што цытуецца тут і далей, сям-там адаптавана. ]

Падняў галаву, зірнуў на малодшага калегу праз прыпацелыя пасля холаду акуляры: як, не вельмі рэзка? Той уважліва пазіраў, трымаючы аловак і асцерагаючыся нават паварушыцца,— каб даць яму, рэдактару і старэйшаму, паважанаму чалавеку і літаратару, без замінкі выказаць тое, што не дае спакою. Ён расшпіліў паліто, працёр кончыкамі шаліка акуляры і, начапіўшы іх, пачаў чытаць далей:

«Калі прачытаць іх нападкі, то сорамна неяк становіцца за іх! Ня крыўда, ня злосць, а проста пейкая няёмкасць забірае цябе, калі ты бачыш, што расейская дзійснасць, адбудоўваемая на закладзінах сацыялізму і рэвалюцыйнага развіцьця, мае перад сабою гэткія здрадныя рэчы, як напад аднае рэвалюцыйнае ўстановы на другую. Хочацца думаць, ды і трэба так думаць, што рэдакцыі «Изв. И. К. С. Зап. Ком.» і «Звезды» або не разбіраюцца ні ў чым па няведанню і няяснасці выяўленым сабе задачаў моманту ці знарочыста робяць непачэснае дзела — цкаваным другіх, роўных сабе, амо і вышэйшых устаноў і працуючых у іх таварышаў».

Зноў адарваў галаву ад паперыны, падняў вочы на Нёманскага: той па-ранейшаму слухаў уважліва і, здаецца, з усім згаджаўся. Толькі ва ўзрушэнні цёр пальцамі расшпілены каўнер цёплай шэрай кашулі.

«Беларускі Нацыянальны Камісарыят,— па памяці прадоўжыў Жылуновіч, скідаючы з сябе паліто і чапляючы яго на вешалку, што стаяла паблізу,— вызван к жыцьцю ходам і развіцьцём Вялікай Расейскай Рэвалюцыі, якая напісала на сваім штандары і правяла ў жыцьце прынцып: «Свабоднага самабудавання народаў на працоўных закладзінах».— Сеў, зноў пачаў чытаць: — Яна выпхнула на повярх жыцьця вышэйшую раўнапраўную з другімі інстытуцыямі Федэрацкай Расейскай Распублікі інстытуцый працоўных сялян і рабочых розных нацыянальнасцяў — Народны Камісарыят па справам Нацыянальным. Пры гэтым камісарыяце заложана ўжо цэлых 18 нацыянальных аддзелаў, у тым ліку і Беларускі, якія агулам прыняслі нязлічоную карысць для Расейскай Рэвалюцыі. Гэта ясна кожнаму шчыраму прыхільніку гэтай рэвалюцыі, не толькі кіраўнічым людзям».