Генрых Далідовіч - Свой дом

— Я ўпаўнаважаны заявіць Народнаму камісарыяту ўнутраных спраў вусны пратэст...— прамовіў Лагун.

— Слухаю,— мужчына паставіў вышмальцаваный локці на стол, падпёр складзенымі рукамі гладка паголены, з густымі чорнымі крапінкамі падбародак і смела ўставіўся на яго.

— Наш Белнаком са згоды ЦК РКП (б), Савета Народных камісараў, ВЦВК і Наркамнаца вядзе вялікую палітычную і культурна-асветную работу для ўтварэння Савецкай Беларусі,— утаймоўваючы хваляванне, сказаў Лагун.— Аблвыкамзах у Смаленску, губеранскія выканкомы ў Віцебску і Магілёве адзіным фронтам выступаюць супроць нас. Аблвыкамзах шукае ўсе шчылінкі, каб узаконіць сябе юрыдычна. Цяпер ён знайшоў помач у вас. Вы на днях адобрылі існаванне Заходняй камуны як адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі РСФСР. Гэтым самым вы таксама не толькі перакрэсліваеце ўсе нашы законныя намаганні, але і законнае права ўсяго беларускага народа на сваю дзяржаўнасць.

— Але, таварыш, гэты дакумент, які падпісалі наш нарком і члены выканкома Заходняй камуны Пікаль, Рэйнгольд і Найдзёнкаў, не канчатковы. Яго павінен яшчэ зацвердзіць ВЦВК.

— Мы ведаем гэта,— прамовіў Лагун.— Але нам вельмі крыўдна і балюча, што ваш камісарыят паддаўся на просьбы і настойванні смаленскіх таварышаў, стварае такі непрыемны нам і нашаму народу прэцэдэнт... А заадно гэты акт недруяеалюбны і да літоўцаў, якія, згодна яго, таксама павінны быць у абсягах Заходняй камуны. Без іх згоды.

— Але ж вы, як мы ведаем, самі сцвярджаеце: край, населены беларусамі і літоўцамі, мае адны ці амаль адны глыбокія гістарычныя, эканамічныя, культурныя карані, адпаведна, гэтае аб'яднанне не будзе выпадковым. Па-другое, трэба аўтарытэтны, моцны савецкі орган, які супрацьстаяў бы Тарыбе ў Вільні і Радзе БНР у Мінску.

— Як вы кажаце, па-першае, для аб'яднання беларусаў і літоўцаў на такой аснове, трэба іхняя згода, а па-другое, што да беларускага боку, то Радзе БНР як след супрацьстаіць Белнаком,— сказаў Лагун.

— Мяснікоў і іншыя, як вы кажаце, смаленскія таварышы лічаць: Белнаком — слабое супрацьстаянне БНР. Многія яго кіраўнікі, Скарынка, Усціловіч, Жылуновіч, вы, былі на Усебеларускім з'ездзе, пасля пратэставалі супраць яго разгону — адпаведна, настроены нацыяналістычна.

— Сапраўды, той-сёй з нас браў удзел у вышэйназваным кангрэсе, той-сёй пратэставаў супраць яго разгону. Але цяпер мы разабраліся, дзе нацыяналізм, а дзе здаровае нацыянальнае, хочам, паўтараю, супрацоўнічаць толькі з Савецкай уладай і на яе прынцыпах будаваць беларускую дзяржаўнасць. Омеленцы памылкова недаацэньваюць увогуле нацыянальнае пытанне і ў прыватнасці беларускі народ, яго права на сваё імя. Адсюль — і варожасць, непрыманне нашага Белнакома. Але самачынна выступаць ад імя беларусаў і літоўцаў, абыходзіць іх суверэннае права на самавызначэнне, па-першае, не да твару камуністам, а па-другое, ганьбаванне заваёў Кастрычніка, «Дэкларацыі правоў працоўнага і эксплуатуемага народа».

— Выбачайце,— непарушна перапыніў яго гэты ўпаўнаваяганы камісарыята ўнутраных спраў.— Дакумент, супраць якога вы пратэстуеце, прыпяты не па асабістай просьбе і настойваннях смаленцаў, як віл сцвярджаеце, а на аснове 16-га артыкула Канстытуцыі РСФСР, дзе ідзе гутарка пра свабоду арганізацыі і аб'яднання працоўных.

— Выбачайце і вы,— мякка перабіў яго Лагун.— А хіба наш Белнаком — не выказнік дум і пачуццяў беларускіх работнікаў і сялян? Асабіста я, цяперашні кіраўнік Белнакома, па прафесіі рабочы-металіст.

— Ну...

— Не, цяжка запярэчыць, што мы не выяўляем інтарэсы бедных і прыніжаных,— настояў, не страціў ніць дыялогу Лагун.— Але з гэтым смаленні не лічацца. Значыць, не лічацца і з волевыяўленнем беларускага народа, прымусова навязваюць свой дыктат.

Гаспадар кабінета змаўчаў, здаецца, нават сумеўся. Пацёр левай далонню лоб, павекі, падбародак і аж пачырванеў ад натугі.

— У Канстытуцыі ёсць і 11-ты артыкул, Дзе гаворыцца, што Саветы абласцей, якія адрозніваюцца асаблівым побытам і нацыянальным складам, могуць аб'ядноўвацца ў аўтаномныя абласныя саюзы, якія ўваходзяць на пачатках федэрацыі ў РСФСР. Так?

— Ну, дапусцілі,— хмурна буркнуў чарнявы.

— Дык вось мы і пратэстуем супраць несумленнага спажывання заваёў Кастрычніка, Канстытуцыі: з аднаго боку падкрэсліваць нацыянальны аспект, а з другога — ігнараваць!

— Першае: я перадам вашу ноту наркому,— спакойна сказаў чарнявы.— Другое: размова пра подласці, пра іх лёс, статус яшчэ наперадзе. У ВЦВК. Для таго каб загадзя вывучыць гэта і абмеркаваць, у творана спецыяльная Адміністрацыйная камісія на дало з таварышам Свярдловым. Заходнюю вобласць у ёй будзе прадстаўляць таварыш Мяснікоў.