Генрых Далідовіч - Свой дом

З хвіліну памаўчаў, пахітаў сам сабе галавою, а пасля выцер кропелькі поту на залысіне.

«Ясна гэта і «Извес. И. К. С. Зап. Ком.» ды «Звяздзе», але яны не хочуць сазнацца... бо то не ў іх карысці! Але, карысці. Мне, камуністу і быўшаму с.-д. з 1902 году, інакшая думка ў голаў не ідзе! Не можа ж краявая правіцяльсцвянная ўстанова баяцца Бел. Нац. Каміс.? бо няма на тое прычын.

Толькі тут і стаіць гэта адно — карысныя пазывы! Ну, а калі ў камуністаў на першым пляне гізуе карысць — то, выбачайце, таварышы, то непрыстойна для камуністаў! І крыўда за тое, што яшчэ ёсць такія пасля гадовага панства найвялікшай у сьвеце свабоды, дастатай народам розных нацыяў.

Яшчэ раз скажу,— чытаў і, адолены пачуццём, нібы сцвярджаў узмахам рукі,— не прыстойна камуністам варочаць дарэвалюцыйны парадак з інтрыгамі і сплёткамі чыноўнікаў!»

— Ну як, браце? — запытаў.

— Я лічу: коратка і ясна, — адказаў Нёманскі.

— Не будзе вельмі рэзка?

— Не.

— На пачытай яшчэ раз сам,— падаў Жылуновіч лісткі яму.— Калі дзе што трэба паправіць, то паправім. Не варта даваць хоць маленечкую зачэпку Мяснікову і Кнорыну ці то падлавіць на нечым, ці паскардзіцца Сталіну...— Уздыхнуў, махнуў рукою.— Хоць усё роўна дадуць залп у адказ...

4.

Трэцяга лістапада, як і прасіла бальшавіцкая фракцыя Белнацкома, сабраліся на сход беларусы-бальшавікі: Крыцкі, Салтанаў, Дзедзя, Жукоўскі, Усціловіч, Клыш, Хрэнаў, Жылуновіч, Чарнушэвіч, Бампі, Няцэцкі, Рыбак, Савуніч. Тыя, хто прыехаў у Маскву і Петраград яшчэ да вайны ў пошуках лепшай долі і кавалка хлеба, мусіў уцякаць у вайну альбо перабраўся сюды нядаўна, як Зміцер Чарнушэвіч.

За старшыню сходу абралі Клыша, за сакратара — Чарнушэвіча.

— Таварышы! — калі скончыліся працэдуры і трэба было весці сход, усхвалявана, а заадно і афіцыйна, хоць ведаў усіх, сказаў маладягавы, сярэдняга росту і круглатвары Клыш, абцягваючы па сабе кароткі, паношаны руды пінжачок і папраўляючы яркі чырвоны гальштук.— Бальшавіцкая фракцыя Белнакома лічыць: ёсць вялікая патрэба якраз нам, камуністам, пагаварыць пра паш Белнаком і пра ўсё іншае, што вакол яго. Не сакрэт, беларускай камуністычнай секцыі ў Петраградзе вельмі цяжка накіроўваць работу Белнакома. Само жыццё, час, нашы вялікія задачы проста-такі змушаюць нас мець якраз тут, у Маскве, баяздольную камуністычную арганізацыю. Хоць бы пры адным з маскоўскіх раённых камітэтаў РКП (б). Як вы ўсе таксама ведаеце, яшчэ ў маі-чэрвені, а пасля ў ліпені мы спрабавалі стварыць тут беларускую камуністычную секцыю пры ЦК РКП (б). Але тыя нашы спробы, на вялікі жаль, закончыліся няўдачай...

Ён перавёў позірк па сакратара сходу — Зміцер Чарнушэвіч угнуў галаву і хутка ўсё запісваў. Яны, як і хацеў Сталін, старанна пратакаліравалі ўсю сваю работу, пісалі ў Наркамнац справаздачы.

— Вось такая тэма і выносіцца на парадак дня нашага партыйнага сходу. Згодны?

Прагаласавалі. Адзінагалосна.

— Таварышы,— улад спакайней, усё яшчэ стоячы, вёў сваё, старшынскае, далей Клыш.— Нашы калегі Хрэнаў і Жылуновіч маюць даклады пра работу Белнакома, «Дзянніцы», а таксама пра акупаваную Беларусь і пра нашы новыя задачы. Давайце паслухаем іх. Не супраць?

— Не,— падаў голас Усціловіч. Яшчэ малады, гадоў дваццаці двух, жвавы чалавек, нядаўні рабочы-машыніст чыгуначнага цэха Пуцілаўскага завода. Летась, у кастрычніку, ён браў удзел у Кастрычніцкай рэвалюцыі, разам з іншымі чырвонагвардзейцамі раззбройваў Міхайлаўскае юнкерскае вучылішча, быў намеснікам старшыні камітэта БСДП, з лютага гэтага года член РКП (б) і член ВЦВК.

— Тады слова дакладчыкам,— сказаў Клыш.— Таварыш Хрэнаў, калі ласка.

Сеў.

Хрэнаў, сярэдняга росту, плячысты, у гімнасцёрцы, лёгка падняўся, запыніўся каля стала, за якім сядзелі Клыш і Чарнушэвіч, акінуў мяккім позіркам невялікі, але спаяны гурт землякоў — калег па партыі.

— Я хачу пагаварыць пра ваенныя, палітычныя аспекты на нашых акупаваных землях,— хрыпла (можа, быў прастуджаны) сказаў ён,— Як вы ведаеце, нямецкая акупацыя дадала свае штрыхі ў сітуацыю, воблік нашага краю. Па-першае, кайзераўцы, як і трэба было чакаць, пачалі аднаўляць старыя, царскія, парадкі, стварылі спрыяльны клімат для паноў і купецтва. З другога боку, акупацыя ўзбудзіла палітычныя сілы, што засталіся ў краі. Выйшаў з падполля, ажывіўся Савет распушчанага леташняга Усебеларускага з'езда, які яшчэ да прыходу немцаў у Мінск утварыў Народны сакратарыят, аб'явіў сябе гаспадаром горада і краю, неўзабаве сабраў кааліцыйную Раду БНР, а 25 сакавіка яна ўжо аб'явіла незалежную БНР, адышла ад Савецкай Расіі і пачала загульваць з Германіяй. Праўда, апошні крок стаў тым асялком, на якім праверылася, хто ёсць хто. Не хочучы парываць з Расіяй (не з Савецкай, а з часоў Керанскага), адкалолася кааліцыя, не паладзіла паміж сабой БСГ. Той-сёй з яе, як з іншых партый, цалкам прадаўся акупанту, а многія сумленныя людзі не пайшлі гадзінай сцяжынай, адасобіліся і ўтварылі свае новыя партыі, сярод якіх адна з вялікіх Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя, дзе такія вядомыя нашы дзеячы як Лашковіч, Баравік, Нямкевіч і іншыя. БНР аказалася нетрывалым збудаваннем, і яе, як трэба было чакаць, урэшце прыбраў да рук спрытны пан Скураны і паставіў на службу Германіі і сабе. Праўда, і ён яе здолеў утрымацца, мусіў у верасні пайсці ў адстаўку.