Генрых Далідовіч - Свой дом

— Незвычайная сітуацыя,— прамовіў Дзядзя.— І звышрэалізм, і звышавантурызм заадно. Спроба націснуць адразу на два бакі: і на Маскву, і на Берлін. Без вайсковай сілы, без грошай, без міжнароднай помачы.

— Ну, а я, як вы і сказалі, быў за БНР як будучую частку Расійскай Федэрацыі без бальшавікоў. І за гэта мяне лупцануў Лашкевіч.

— Як след падсыпаў ці няўдала? — укусіў, як снасаўская муха, гаспадар, можа, і ў душы радуючыся, што звёў, стукнуў ілбамі былых сяброў.

— Ён сказаў, што я быў, ёсць і заўсёды буду прыстасаванец, двудушнік і халуй,— Муха прызнаўся шчыра, пе асмельваючыся маніць, але сказаў такім тонам, каб пачулася, што дзеля іхняй ідэі яму прыходзіцца ісці і на выпрабаванні, і на знявагі.— Ды што за кашалёк, пасаду гатовы прадаць і сваю маці.

— Што ж, няблага пахваліў! Ясна?

— Ясна,— адказаў, усцешаны, што Дзядзя задаволены ім.

— Ну што ж,— сказаў той.— Займайце цяпер і вы прагерманскую пазіцыю, уцірайцеся ў давер, натхняйце на авантурызм і збірайце новы кампрамат на «аднадумцаў». І яшчэ. Заўтра наладзіце мне су-

стрэчу з Антонам Ланкійскім. На нашай кватэры на Нова-Маскоўскай.

— Хіба ўдзень. Бо ўвечар пачнецца пленарны сход Рады БНР.

— Давайце ўдзень. У гадзіны дзве.

— Добра.

— Вам не цікава, пра што я хачу пагаварыць з нашым віленскім братам?

— Я навучыўся ўжо не задаваць лішніх пытанняў...— усміхнуўся ён у адказ.

— Малайчына! — не вытрымаў, пахваліў скупы на добрае слова Дзядзя.— І яшчэ калі будзеце разам, то ўвесь час, так сказаць, тонка правакуйце яго, вывучайце: ён шчыра служыць нашаму ордэну ці толькі маскіруецца і «выбівае» сваю, беларускую ідэю? Ясна?

— Ясна,— паслухмяна сказаў Муха.

4.

— Ну, мама, блаславі на новы бой, на перамогу! — Адыходзячы, Лашковіч прытуліў невысокую, худзенькую маці.

— Ой, сынок, зноў вы ідзеце супраць цёку вады...— заўздыхала тая. Хоць ужо з год жыве ў Мінску, зноў разам з ім, але ніяк не можа прывыкнуць ні да горада, ні да яго, сынавых, клопатаў і турбот.— Скора саракоўка, лысееш вунь, а ўсё пачынаеш ды пачынаеш штосьці новае...

— Я зразумеў цябе, мама,— сказаў паўжартам,— Вось даб'ёмся сёння свайго — дадуць мне работу, кватэру. А як толькі абжывёмся, адразу прывяду Ванду, і пойдуць у нас кожны год дзеткі. Во будзе табе марокі!

— Дай бог чутае бачыць...— зноў уздыхнула старая.— Толькі мала веру я, што ты некалі можаш ажа-

ніцца. Змоладу ажаніўся ты на іншае жыце, а не на сям'ю...

Лашкевіч пакінуў маці ў сваіх новых гаспадароў, а сам шпарка падаўся ў горад, у Народны сакратарыят, дзе неўзабаве павінен пачацца пленарны сход Рады БНР.

Ён нядаўна жартаваў з маці, паказваў, што ён зусім спакойны, але па душы было трывожна. Па-першае, з-за таго, што яны сёння задумалі, а па-другое, з-за таго, як паводзіцца ў апошні час ён сам. Сэрца, душа падказвалі, што іншыя і ён, задумаўшы аб'явіць сваю незалежнасць такім незвычайным чынам, не толькі памыляюцца, але і свядома глумяць справу і сябе. Але розум перамагаў пачуцці: а хіба Фрунзе, Мяснікоў, Ландар, якія наехалі і гаспадарылі тут, і Сталін у Маскве паваляюць і спрыяюць? Не. Ды яшчэ пякла крыўда, што Ландар з Калмановічам, змагаючыся супраць насілля пры царызме, самі ўчынілі гвалт — кінулі яго, былога катаржаніна, у падзямелле як ворага народа, як аднаго з лідэраў беларускага руху, які яны лічаць толькі буржуазным і вароніш, праяваю адсталых забабонаў, непатрэбным варункам, на іх думку, у той час калі якраз яны прыйшлі да ўлады. Вось некалі, асабліва тады, калі трэслі царызм, вы былі патрэбныя, а вось цяпер пайшлі прэч, бо замінаеце нашай вялікай мэце!

Ён узбуджана крочыў па горадзе, дзе было ўжо мала снегу, але які дзень запар трымаўся сакавіцкі развітальны мароз. Холад цяў, як галодны, і цяпер, калі ўжо зайшло сонца і падружоўленае, нагрэтае за дзень неба пачало астываць і зацягвацца шэраю павалокаю, апускаючы на зямлю ўжо вясновую, але яшчэ няласкавую ноч.

Хоць у залі для сходаў адразу запацелі акуляры, але ўбачыў: яшчэ за паўгадзіны тут ужо нямала люду. Сядзяць купкамі, гамоняць, і ўсе, здаецца, насцярожаныя. Як ні дзіўна, першыя прыйшлі саюзнікі і члены Народнага сакратарыята: Злобін як — таварыш старшыні земскай управы Мінскай губерніі, а ў іх народны сакратар велікарускіх спраў, Макрэеў — эсэр, народны сакратар унутраных спраў і пасланец ад украінскіх суполак, Белкінд і Гутман (першы — эсэр, народны сакратар фінансаў, другі — паалейцыяніст, народны сакратар без партфеля). А таксама былі ўжо тут лідэры шматлікіх мінскіх партый, якія нядаўна згадзіліся ўвайсці ў Раду БНР: эсэр Шумскі, меншавік Пайкес, паляк Абадзінскі і нават сядзеў ужо старшыня Мінскай думы, член ЦК Бунда Бакштэйн.