Генрых Далідовіч - Свой дом

Заядлы палеміст і праціўнік Германіі Баравік сумеўся. Паазіраўся, як хто слухае, а пасля пачаў ратавацца:

— Можа, у вашых словах ёсць і рэзон, але я ўсё роўна супраць любога хаўрусу з тэўтонамі. Па-першае, што дазволена Юпітэру, тое не дазволена быку. А па-другое, хаўрусу шукае тут, у Мінску, пан Скураны са сваіх, панскіх, пазіцый. Я, сацыяліст, не хачу нюхацца з буржуа!

— Хачу сказаць вам, міл-чалавек, дзве рэчы,— па-ранейшаму непарушна, але напружана прамовіў Антон Лапкінскі.— Першае: канечне, зусім іначай трэба было б паводзіцца, каб цэнтр згаджаўся ўтварыць ці то Савецкую Беларусь, ці то БНР. Вось тады мы, калі б шукалі помачы ў акупанта, былі б звычайныя свінчукі. Але, на вялікі жаль, такой згоды цэнтра не было і няма. Дык што нам рабіць? А тое, чаму вучыць нас «Інтэрнацыянал»: «Никто не даст нам избавленья — ни бог, ни царь и не герой. Добьемся мы освобожденья своею собственной рукой».— Усміхнуўся.— Ці гэта ўсім дазволена, але толькі не нам?

Баравік зноў паазіраўся і, бачачы, што большая палова люду сімпатызуе не яму, здаўся і сеў.

— Другое,— прадоўжыў Антон.— Пра нашы сацыялістычныя ідэі. Канечне, мы былі і будзем толькі за іх. Канечне, немцы не будуць спрыяць нам. Але...— Паклаў руку на стол, задумаўся і ўчэпіста ўгледзеўся ў залю.— Каб вызваліць сялян і работнікаў з-пад уціску паноў і капіталу ды пабудаваць сацыялістычны лад, трэба не толькі даць ім зямлю, заводы, але і падняць у іх чалавечую годнасць. Каб дабіцца такога — гэта значыць адрадзіць наш люд як нацыю, трэба палітычная незалежнасць. Каб дамагчыся палітычнай незалежнасці, трэба сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне сялян і работнікаў. Дык што ўрэшце выходзіць? Кола з трох дуг! І вось цяпер, стоячы на гэтых трох падвалінах, мы ўрэшце можам — не, павінны пачаць будаваць свой гмах...

З хвіліну памаўчаў, нібы павагаўся, гаварыць ці не, а пасля нагнуўся, узяў ад брата патачку, перабраў паперы і затрымаў некалькі лісткоў.

— Вось, спадары, пастанова Віленскай рады ад 18 лютага. Мы просім далучыцца да яе,— не чытаў, каб, мусіць, не забіраць шмат часу, глядзеў на напісанае і гаварыў ад сябе.— Улічваючы, што Беларусь ад XIII да канца XVIII стагоддзя была з літоўцамі ў адной самастойнай дзяржаве, што пасля гвалтоўнага прылучэння яе да Расеі з 1812 па 1905-ты не раз са зброяй у руках спрабавала аднавіць сваю волю, што Расея не здолела абараніць нас у гэтую вайну і ўрэшце ўлічваючы тое, што Часовы і Савецкі ўрады не прызналі нас, а цяпер мы кінутыя на волю лёсу, Віленская рада раіць парваць сувязі між Беларуссю і Расеяй ды прасіць усе краіны Еўропы памагчы нам аднавіць Літоўска-Беларускую дзяржаву.

Падаў паперыну Аўторку — той узяў і пачаў чытаць вышэйназваную пастанову. У залі маўчалі. Відаць, многія былі калі не ашаломленыя, дык уражаныя.

— Мы ведаем: цяжка рашыцца на такі крок...— прамовіў Антон Ланкійскі.— Але давайце паразважым: бізун ёсць бізун. Ці то польскі, ці то нямецкі, ці рускі. Дык і няма ніякай прычыны галасіць па чыімсьці бізуне. Ды цяпер, у час рэвалюцыі, абнаўлення, цягі ўсіх народаў свету да святла і волі. Што датычыць сувязі з Германіяй, то яе трэба будзе як след рэгламентаваць. А сваю пазіцыю варта выкласці ў Трэцяй Устаўной Грамаце.

Сеў. Стомлена пацёр лоб, шчокі. Мусіць, стаміўся. І за пятнаццаць гадоў удзелу ў беларускім руху, дзе было шмат усякіх перыпетый, і за апошнія суткі — за паездку сюды і за сустрэчу з матчынай магілай.

— Я — за незалежнасць! — першы падаў голас у набухлай цішыні Лашкевіч і абвёў усіх рашучым позіркам.

— І я,— услед за ім прамовіў гучна строгі Еўзікаў. Тут жа моўчкі паднялі рукі Шуляк, Заходка, Пячэрскі, Аўсянік.

Васілевіч сядзеў за Лашковічам, слухаў усё і бачыў: Ян і Антон сваімі прамовамі адагналі насцярогу да сябе, прывабілі — адным словам, нязмушана, але чэпка павялі за сабою. Паколькі Мінскі падпольны камітэт РКП (б) даручыў усюды і заўсёды выяўляць «прагерманскую» палітыку, ён, Васілевіч, мусіў цяпер таксама падняць руку. Але ў душы бунтавала, прыгнятала штосьці вышэй, чым тое даручэнне — можа, і вялізная трывога, нават нечалавечы страх: божа, на якую страшную сцяжыну мы выходзім! Колькі шчырых і талковых людзей можа прапасці на ёй альбо пазней, пры іншай сітуацыі, паплаціцца за гэта!

Узрушана зірнуў на калегу па цяперашняй падпольнай рабоце, на Алеся Нямкевіча: той, у паношаным пінжаку і тоўстым сялянскім свэтары, лысаваты, запунсавеўся і ад хвалявання грызе пазногаць.

Перавёў позірк далей — на кіраўніка, на Нядолю. Той, бледны, аж сіняваты, зусім нечакана падміргнуў яму гарэзна: усё, маўляў, добра! Але Бурбіс, які сядзеў побач і мяў рукі, захітаў яму з адчаем галавою: не туды кіруемся, не тое робім!