Генрых Далідовіч - Свой дом

Ян Лапкінскі апусціў галаву, пацёр далонямі шчокі, лоб, уздыхнуў, а пасля затрымаў кончыкі пальцаў— можа, і на забалелых — скронях.

— Што нам было рабіць у такіх цяжкіх варунках? — падняў галаву, запытаў,— Здацца? Сядзець, апусціўшы галаву? Гэта, ясна, лягчэй за ўсё. Ды мы рашылі, як кажуць, брыкацца з усіх сіл. Немцы я« усё болей і болей пачалі спрыяць літоўцам. І летась, 11 снежня, дазволілі ім аб'явіць Літву «незалежнай дзяржавай», злучанай з Германіяй «вечным моцным саюзам». Праўда, літоўцы ад нас не адцураліся зусім, далі нам у сваім урадзе адно месца (апошні час пагаворваюць, што могуць выдзеліць і пяць ці шэсць міністэрскіх пасад, у тым ліку міністра па беларускіх справах). Тут як тут увішны Зузэміль падшукаў у Тарыбе свайго пасланца. Але мы запратэставалі: і супраць таго, каб толькі адны літоўцы бралі ўладу, і супраць Зузэмілевага халуя. Мы перамовіліся з усімі палітычнымі віленскімі сіламі і дабіліся, каб склікаць мітынг і на ім публічна пратэставаць — і найперш супраць нямецкай двудушнай палітыкі. Немцы, канечне, ашалелі, паклікалі мяне і сказалі ўлабавую: «Паслухайце, кіньце сваю валтузню, бярыце прыклад з літоўцаў. Яны пайшлі на саюз з намі — мы дазволілі ім сцвердзіцца. Нават больш — можа быць, што наш кайзер выпусціць спецыяльны рэскрыпт, дзе афіцыйна прызнае Літоўскую дзярягаву. Ідзіце гэткім шляхам і вы, дык таксама тое-сёе атрымаеце».— «Не,— адказаў я.— Калі вы хочаце гэткім чынам заняволіць нас, замест былога цара-бацюшкі падсунуць нам свайго кайзера, дык выбачайце! Мы не згодныя! Але ведайце: вас чакае таксама рэвалюцыя, і яна змяце кайзера ды вас, яго сатрапаў!» Як самі разумееце пасля гэтага мы зусім адвярнуліся адзін ад аднаго...

Ян Ланкійскі зноў пацёр далонню твар, сціснуў вузкі падбародак у далоні, памаўчаў, а затым дадаў:

— Сёлета мы настаялі, каб немцы дазволілі нам правесці канферэнцыю, дзе мы павінны пагаварыць пра свой лёс. Яе мы правялі 25-27 студзеня, і на ёй утварылі Беларускую Раду Віленшчыны, якой, паўтараю, літоўцы дакляруюць пяць альбо шэсць месцаў у сваёй Тарыбе.

Развёў рукі, усміхнуўся:

— Вось кораценька і ўвесь мой даклад, спадары. Хочаце — мілуйце, хочаце — карайце. Але паколькі мы болей двух гадоў мусім знацца з немцамі, адчулі тое, што ў іх наўме, то лічу: па-першае вам цікава ўведаць усе нашы варункі, а па-другое, вы можаце з усяго гэтага ўзяць сабе тое-сёе на заметку... Ну, а на заканчэнне яшчэ пра адзін нюанс нашага руху ў Вільні. Некаторыя з вас ведаюць такога арыгінальнага чалавека, як Стася Лысковіча — былога нашаніўца, гісторыка і публіцыста, былога грамадоўца. Дык вось ён цяпер і нам замінае, і свае сілы попусту марнуе, надумаўшыся разам з баронам Шафнаглем, князем Святаполк-Мірскім утварыць клерыкальна-кансерватыўную партыю і стаць на чале яе. Прыехаць сюды і перамовіцца з вамі адмовіўся. Выбачайце, ён не прызнае ні Мінск за цэнтр нашага руху, ні вас... Ну, а цяпер усё. Дзякую за ўвагу.

— Дзякуем і вам,— пакланіўся яму пацяплелы Янка Аўторак.— Праўда, цяпер мы многае праяснілі сабе пра вас. Асабіста я лічу: рабілі і робіце ўсё вы цвяроза, узважліва, тое-сёе з гэтай работы, сапраўды, можа памагчы нам у нашай далейшай тактыцы і стратэгіі. Ці ёсць іншыя думкі, спадары?

— Адобрыць даклад,— падаў голас Лашкевіч.— І давайце ўжо разам пяройдзем да наступнага пункта нашага парадка дня работы.

— Усе згодны? — запытаў Аўторак.

— Згодны,— амаль у адзін голас сказалі Баравік, Еўзікаў, Нядоля і ён, Васілевіч.

— А вы, паважаныя бацькі? — Янка Аўторак зірнуў на Яна Лапкінскага.

— Я ж казаў: мы прызнаём Мінск за напі агульны цэнтр, вас — за лідэраў нашага руху на гэтым этапе, дык цалкам падпарадкоўваемся вам,— адказаў той з усмешкай.— Так? — зірнуў на Антона і ў залю, на сваіх спадарожных.

Тыя хітнулі галовамі — згодныя.

— Дзякую, спадары,— зноў пакланіўся ім Аўторак,— Вельмі добра, што ў нас цяпер пераважаюць не амбіцыі, а развага і здаровы сэнс.— Зірнуў на паперку, што ляжала перад ім.— Далей на нашым парадку дня такое: пасылка дэлегацыі на Украіну.

Падняў астрыжаную галаву, зірнуў на Яна Ланкійскага.

— Мы тут усе ведаем добра, а вось для вас, паважаныя госці, прызнаемся: мы, лічы, на безграшоўі. Адступаючы, бальшавікі амаль усю казну вывезлі ў Смаленск, а астатняе падчысцілі легіянеры Доўбар-Мусніцкага. Тую дробязь, якую дае нам гарадская дума і земства, хапае толькі на мізэрнае існаванне нашага Народнага сакратарыята. Немцы не даюць пі капейкі. Адным словам, ніхто не хоча, каб мы ўмацоўваліся...