Генрых Далідовіч - Свой дом

А ў т о р а к (гатовы сказаць «згодзен», але і цяпер стрыманы). Я павінен, пан генерал, параіцца наконт пачутага ад вас са сваімі калегамі.

Фінкельштэйн. Парайцеся. І адразу ж давайце знаць нам, што вы рашылі.

А ў т о р а к. Тады дазвольце яшчэ запытацца: вы дазволіце нам утварыць сваё войска?

Фінкельштэйн (развёў рукамі). Я, панове, не маю паўнамоцтваў гаварыць на гэтую тэму. Але дакладу, што вы думаеце і пра такое.

А ў т о р а к. Дзякую. Думаю, мы хутка адкажам вам.

На гэтым наша аўдыенцыя скончылася. Калі выйшлі на двор, Аўторак аж усклікнуў: «Чулі?! Захопнік ёсць захопнік, яму абыякавыя нашы пачуцці, боль, яму найперш трэба наша сыравіна, наш дбайны люд! І душой адчуваю: не дадзім ускінуць на сваю шыю нямецкі хамут — не бачыць нам дзяржаўнасці як свайго носа!»

Базыль.

«Сёння, 18 сакавіка, Рада Усебеларускага з'езда аб'явіла сябе Радай БНР — заканадаўчым органам краю.

У Радзе 71 чалавек. 36 — ад беларускіх партый (27 ад Савета Усебеларускага з'езда і 9 ад павятовых рад), 20 — ад гарадскіх самакіраванняў і земства, 15 — ад рэвалюцыйнай дэмакратыі нацыянальных меншасцяў. Апошнія, улічваючы, колькі каго ў Мінску, атрымалі: яўрэі — 7 мандатаў, палякі — 4, велікаросы — 2, украінцы— І, літоўцы — І.

На 24 сакавіка назначаны з'езд Рады БНР. На яго можа прыбыць і дэлегацыя віленскіх радцаў».

Стаўбцоўскі.

«Сёння, 19 сакавіка, выбраны прэзідыум Рады БНР. У яго ўвайшлі Аўторак, я, Еўзікаў і Баравік».

Базыль.

1.

Аўторак папрасіў Васілевіча сустрэць віленскіх гасцей.

Стоячы на пероне і чакаючы цягніка, Васілевіч усміхнуўся сам сабе: гісторыя нібы паўтараецца. Летась, у снежні, ён (разам з Лашковічам) спатыкаў важнага петраградскага земляка, Кужэльнага, які вёз сталінскі дазвол на Усебеларускі з'езд, а цяпер вось зноў яму трэба сустракаць важных землякоў — ужо з Вільні, Гэтыя, праўда, не маюць мандата, што ўзвышаў бы якраз іх, але яны не малавядомыя, як быў Кужэльны, а ветэраны грамадоўскага руху.

Неўзабаве, калі прыйшоў цягнік і з яго пачалі выходзіць пасажыры, Васілевіч згледзеў: вунь, вагоны за тры ад яго, і віленская дэлегацыя. Два браты Лапкінскія, а з імі яшчэ трое маладых мужчын.

Янку і Антона Ланкійскіх ён ведаў добра. Яшчэ ў далёкіх 1900-1902 гадах вучыўся разам у мінскай гімназіі, зблізіўся і праз іх пазнаёміўся з пісьменнікам Карусём Каганцом і археолагам Генрыкам Татурам, якія запалілі ў яго душы агонь, любоў да роднага. З Ланкійскімі, з іншымі гімназістамі ўтварылі беларускі гурток, які гучна назвалі Беларускай рэвалюцыйнай партыяй, вялі дыскусіі пра зганьбаваную сваю гісторыю, сабралі такую-сякую бібліятэчку даўніх і навейшых кніжак на роднай мове, ладзілі літаратурныя вечары, дзе выступалі з рэфератамі.

У 1902 годзе абодва Лапкінскія скончылі гімназію, пакінулі Мінск і паехалі вучыцца ў Пецярбургскі універсітэт, але ніці з імі не абарваліся. Сяды-тады яны прыязджалі дадому, з ахвотаю заходзілі да яго. Напачатку распытвалі пра мінскія навіны, расказвалі, што дзеецца ў сталіцы і ва ўсёй Расіі, а пазней пачалі далучаць да сваіх таямніц. Здаецца, Ян прызнаўся аднойчы: неўзабаве пасля прыезду ў Пецярбург яны сышліся там з разумным земляком І., студэнтам тэхналагічнага інстытута, і згуртаваліся ў дружную тройку. Утрох пачалі работу сярод студэнтаў, выхадцаў з беларускага краю, і ўжо ў канцы таго ж, 1902 года заснавалі гурток Беларускай народнай асветы, намерыліся выдаваць беларускія кнігі і дбаць пра школы на роднай мове. Паколькі, гаварыў крыху пазней той жа Ян, у Расіі расце рэвалюцыйны рух, а на яе ўскраі ён набывае нацыянальную афарбоўку, то трэба і нам нарэшце сур'ёзна падбаць пра сваю палітычную нацыянальную партыю: без яе мы не зможам дабіцца таго, што павінен мець наш народ.

Яшчэ трошкі пазней, узяўшы ад яго клятву на маўчанне, ужо Антон сказаў, што ўжо ёсць такая іхняя сур'ёзная партыя — Беларуская рэвалюцыйная грамада, запрасіў быць яе сябрам і папрасіў далучыць да яе прыхільнікаў тут, у Мінску. Тая Грамада мелася дбаць пра школы на беларускай мове, пра дэмакратыю, пра зямлю для сялян і фабрыкі ды заводы для работнікаў, пра аўтаномію Беларусі ў складзе федэратыўнай Расіі. І трэба сказаць, што пакрыху ды паволі іхняя суполка пачала расці: у Мінску ў яе ўвайшлі Карусь Каганец, студэнты расійскіх вышэйшых і сярэдніх навучальных устаноў, якія былі родам з тутэйшых мясцін, як, скажам, студэнт рыжскай палітэхнікі Аляксандр Уласаў, у Вільні — паэтэса Цётка, грамадскі і тэатральны дзеяч Аляксандр Бурбіс, а таксама студэнты і вучні праваслаўнай духоўнай семінарыі. Лапкінскія ў Пецярбурзе, а ён тут, у Мінску, спрабавалі пасаюзіцца з тутэйшымі эсэрамі, найперш — з іхнім лідэрам Бонч-Асмалоўскім, з Пуліхавым, Кацяй і Соняй Ізмайловічанкамі, з Нядоляй і Лашковічам, разам збіраліся на тайныя сходкі, мітынгі, у сакавіку 1905 склікалі ў Мінску сялянскі з'езд, дзе пасля палымянай прамовы Яна Лапкінскага ў абарону сялян эсэраўскія дэлегаты-сяляне пакінулі сваю партыю і перайшлі да Грамады, разам збіралі зброю, дамовіўшыся пакараць мінскага губернатара Курлова за тое, што той у кастрычніку 1905-га загадаў расстраляць на пляцы перад Віленскім вакзалам мірнае людское шэсце.