Генрых Далідовіч - Свой дом

— Абцёрся, абабіўся ўжо,— усміхнуўся Лашкевіч, які апошні час пасябраваў з Аўторкам,— дык навучаны і правучаны...

Васілевіч адчуваў: Аўторак уплёўся ісці разам не толькі дзеля таго, каб пахваліць яго. Мае нейкую важную размову. Але рашыў не забягаць наперад, моўчкі крочыў побач.

Нейкі час прайшлі без гаманы ў паўзмроку, удыхаючы водар адталага за дзень сакавіцкага снегу, нагрэтых сонцам дрэў і дамоў, цяперашняга марозіку, які ўбіраў, выстуджваў усе гэтыя пахі, скоўваў павільгатнелы снег. Здалёку, з гарадскога цэнтра, можа, і з рэстарана «Акварыум» на Юраўскай, даносілася вясёлая музыка — там, мусіць, весяліліся госці-афіцэры, святкуючы сваю перамогу, якую яны атрымалі і на фронце, і на перамовах у Брэсце. Неўзабаве адтуль панёсся залівісты жаночы смех, нібы якуюсьці кабеціну заўзята казыталі пад пахі.

Яны, трое хадакоў, на хвіліну толькі павярнулі галовы туды, на сыты і задаволены свет, пасля ўнурыліся і закрочылі далей.

— Хлопцы, трэба пагаварыць шчыра,— першы парушыў маўчанне Аўторак.— Тое, што мы рашылі аб'явіць БНР, будзьма рэалістамі, вельмі рызыкоўны крок. Але цяпер жыццёва патрэбны. Але вось тое, як мы хочам паставіць на ногі наша дзецішча, амаль нерэальны спосаб. Добра, што немцы не замінаюць, ды было б у сто разоў лепш, каб яны памаглі нам сцвердзіцца не толькі на паперы, але і на справе! Так?

Лашковіч і Васілевіч змаўчалі ў знак згоды.

— Але ці прызнаюць, паспрыяюць яны, калі такія халодныя да іх мы?

І праз паўхвіліны, пасля паўзы:

— Не. Загадзя трэба прадбачыць: будуць халодныя да нас і яны. Як лёд. Нашто прызнаваць, умацоўваць пас, калі мы ўскосна супраць іх? Як будзьма рэалістамі: не прызнаюць, не захочуць нам памагаць ні Белнацком, ні бальшавікі...

Зноў змаўчаў, а пасля запытаў:

— Дык ці трэба нам такая кругавая ізаляцыя? Ці ўстоім мы ў ёй?

Падняліся на Верхні горад, да копкі. Сталі па прыпынку і пачалі чакаць вагона.

— Давайце разважаць далей,— сказаў Аўторак.— Цяпер Белнацком не мае сілы, каб штосьці зрабіць, а бальшавікі зусім не гатовыя, а то і неахвочыя рашаць нацыянальныя інтарэсы народаў Расіі. Значыць, увесь цяжар кладзецца на нас саміх. Адпаведна, мы, ведаючы ўсё вышэйпамянёнае, павінны, як кажуць, спажыць усё, нават і не самае прыемнае, што дае нам гісторыя. Значыць, калі будзем гаварыць з немцамі, уручаць ім копіі нашых дзяржаўных актаў, то заадно трэба на словах сказаць ім, што мы будзем супрацоўнічаць з імі, просім Германію апекаваць нас...

— Але ж гэта — парушэнне нашай сённяшняй дамовы, раскол нашага руху! — у гэтую хвіліну шчыра ўсклікнуў Васілевіч.

— Не ўсе нават з нашага ўрада павінны ведаць, пра што і як мы будзем гаварыць з Гофманам альбо з Фолькенгеймам, пра што і як будзем прасіць праз іх Берлін...

Лашковіч па-ранейшаму маўчаў, нібы згаджаючыся з такім хітрым Аўторкам, а Васілевіч вагаўся: не любіў і не ўмеў гуляць, тым болей у палітычныя гулі са сваімі ж.

— Будзьма, кажу, рэалістамі,— сказаў Аўторак.— Гісторыя дала цяпер толькі такі шанец. Дык давайце спажывём яго, хоць бы пасля і прыйшлося ісці на крыж! Калі трэба ахвяраваць, дык трэба!

Васілевіч мала ведаў гэтага Аўторка, пазнаёміўся з ім толькі летась, дык і тады, калі разам трапілі ў Выканком Савета Усебеларускага з'езда, і яшчэ цяпер добра не знаў: той сапраўды шчыры альбо толькі прыкідваецца і дбае найперш пра свае амбіцыі.

Але не забываючы, што ён па сваім тайным зароку павінен выяўляць прагерманскую палігыку, прамовіў:

— Што ж, рызыкаваць дык рызыкаваць...

— Дзякуй, Сымоне,— паціснуў яму руку Аўторак.— Паспрабуем павесці гібкую палітыку, у якой свае законы і правілы...

10.

Выпіскі з дакладных Мінскаму падпольнаму раённаму камітэту РКП (б)

«Сёння, сёмага сакавіка, Аўторак і я хадзілі з візітамі.

Спачатку былі ў Мінскай гарадской думе, у Ванштэйна. Аўторак расказаў яму пра тое, што днямі рашыла Рада Савета Усебеларускага з'езда, даў яму копію Другой Устаўной Граматы і папрасіў думцаў не ўхіляцца, кааптаваць сваіх людзей, у тым ліку і сябе, у Раду Усебеларускага з'езда, каб пераўтварыць яе ў Раду БНР — адмысловы прадпарламент.

Калі пазнаёміўся з уручаным дакументам і паслухаў каментарыі, Ванштэйп сказаў прыкладна так: Рада Усебеларускага з'езда правільна арыентуецца ў цяперашняй своеасаблівай сітуацыі, законна робіць тое, што даручыў у снежні леташняга года выбранаму Савету Усебеларускі з'езд. Калі мы, падкрэсліў ён, не зусім разумелі гэта тады, дык добра разумеем гэта цяпер. Мінская дума ўхваліць вашу Другую устаўную Грамату, паможа, у тым ліку і грашыма, толькі павінна ясней ведаць адну вельмі важную рэч — адносіны будучай БНР да Расіі і Германіі...