Генрых Далідовіч - Свой дом

— Мне і пачуццё падказвае: Германія загульвае з нацыянальнымі меншасцямі на акупаваных землях, рыхтуе з нас сабе падпору,— агрызнуўся Баравік, пунсовы цяпер, як памідор.— Каб надаўжэй затрымацца тут. А па-другое, наколькі я ведаю, па Брэст-Літоўскім трактаце, мы лічымся акупаванымі часова. Значыць, над намі захоўваецца юрыдычны суверэнітэт Расіі.

— Ніхто, Тарас, не ведае, колькі будзе гэты мір.— Аўторак быў цярплівы і разважлівы.— Можа, кароткі час. Можа, і доўгі. Мы, Лашковіч, Еўзікаў і я, лічым: сядзець у нары не варта. Трэба выходзіць на паверхню і рабіць тое, што ўдасца. А цяпер нам, думаю, можна: першае — пераўтварыць наш Савет Усебеларускага з'езда ў Раду, а Радзе пачаць утвараць Беларускую Народную Рэспубліку...

— ...у васальнай залежнасці ад Германіі...— з'едліва перапыніў яго злы Баравік.

— Гісторыя, Тарас, не дала нам лепшага выбару...— непарушна адпарыраваў Аўторак.— І мы павінны без лішніх ваганняў спажыць свой пакуль што адзіны шанец, паставіць перад фактам Маскву, Берлін і Еўропу!

— Еўропе напляваць на нас,— паныла прамовіў Баравік.— Масква пракляне, збэсціць, а Берлін, калі згодзіцца на нашу рэспубліку, то змусіць танцаваць пад яго дудку. Я асабіста не жадаю гэтага. Авантурызму і самазабойства! Ужо нават у маральным сэнсе. У вачах не толькі Масквы, але і ў вачах нашага народа!

— Ты кажаш праўду, Тарас,— уздыхнуў Аўторак.— Ды нам, кажу ж, на жаль, няма іншага выйсця.

Баравік зноў хацеў штосьці запярэчыць, але ў гэтую хвіліну яго ўзяў за локаць Лашковіч. Коратка пастрыжаны, у тоўстых акулярах, рашучы.

— Сябры,— уступіў у гаворку.— Гэтак мы можам спрачацца бясконца, і кожны па-свойму ў гэтай палеміцы будзе мець рацыю. Але рана-позна ўсё роўна трэба будзе штосьці рашыць. Асабіста я раю: давайце, пакуль немцы не змянілі тактыкі, аб'явім Другую Устаўную Грамату, Беларускую Народную Рэспубліку. У новым Маніфесце трэба пашырыць і паглыбіць, а то і ўвогуле сказаць пра тое, чаго было мала, а то і не мелася ў ранейшым нашым дакуменце. Што да нашай арыентацыі па Маскву ці Берлін, давайце пра гэта вельмі не ўпамінаць. Сам час расставіць усе акцэнты. А тое, што і ў Маскве, і ў Берліне будзе на языку, у вушах «Беларуская Народная Рэспубліка», то ўжо і гэты звон павінен саслужыць сваё. Урэшце прывучыць да нас.

— Прашу выказвацца, спадары,— калі Лашковіч скончыў, сказаў Аўторак.— Давайце разам рашаць, разам быць адказнымі перад гісторыяй і беларускім народам.

— Я — за Беларусь, нават і пад нямецкаю апекаю,— нечакана для ўсіх падняў угору руку Васілевіч, з выклікам акінуў усіх позіркам.

Усе, нават і Лашковіч, які найбольш ведаў яго, вытрашчылі вочы: ну й Сямён! Яшчэ нядаўна перабег да бальшавікоў, а цяпер гатовы перакінуцца да .немцаў! Сам жа Васілевіч у гэтую хвіліну адчуваў разгубленасць і сваю віну, баяўся, што могуць здагадацца: гэта не яго асабістая думка, так даручылі гаварыць яго новыя сябры-падполыпчыкі.

— А што,— ажывіўся Лашкевіч,— я — таксама за гэта...

— І я,— спакойна падаў голас Еўзікаў.

— Я быў за незалежнасць, калі вы амаль усе нават не заікаліся пра гэта, мямлілі толькі пра аўтаномію,— рэзка сказаў Баравік.— Але я рашуча супраць, каб мы купілі сваю «незалежнасць» за слугаванне Берліну.

— Што ж, спадары, будзем галасаваць,— паспяшаўся астудзіць спрэчкі, прадухіліць раскол Аўторак.— Першае: хто за тое, каб Савет Усебеларускага з'езда ператварыць у Раду?

Аднагалосна.

— Далей. Вылучаны дзве канцэпцыі наконт пашай незалежнасці. Першая: у саюзе з Расіяй. Другая: без гэтага саюзу, з арыентацыяй на Германію. Хто — за першую?

Большасць.

— Што ж, усё ясна. За другое і не будзем галасаваць,— пахітаў галавою Аўторак,— Далей. Калі мы вылучылі тэзіс нашай незалежнасці без арыентацыі на нямецкую апеку, то нам трэба абгрунтаваць яго. Мы ўжо маем накід Другой Устаўной Граматы, дзе мы ўлічылі тое, чаго не было ў Першай. Калі ласка, Максім,— павярнуўся да Лашковіча,— зачытай праект.

Лашкевіч дастаў з кішэні пінжака лісток, разгарнуў яго і пачаў чытаць:

«У часе сусветнай вайны, што бурыць адны моцныя дзяржавы і аслабляе другія, абудзілася Беларусь да дзяржаўнага жыцця. Пасля трох з паловаю вякоў няволі зноў на ўвесь свет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць. Вялікі Народны Збор — Усебеларускі з'езд 15-17 снежня 1917 г., дбаючы аб долі Беларусі, зацвердзіў на яе землях рэспубліканскі лад. Выпаўняючы волю з'езду і баронячы дзяржаўнае права народу, Спаўняльны камітэт Рады з'езду гэтак пастанаўляе аб дзяржаўным устроі Беларусі і аб правах і вольнасці яе грамадзян і народаў: