Генрых Далідовіч - Свой дом

Скураны заліслівіў, радуючыся, што далёкі да іхняй ідэі нямецкі вайсковы чын мякчэе i пачынае разважаць. Чорт з ім, можна i папаіць, пасхіляць перад ім голаў, абы ён як трэба нагудзеў Берліну — найперш пра яго i ягоную суполку. Калі Берлін згодзіцца ўтвараць іхнюю дзяржаву i даручыць гэта яму, дык тады i свае не толькі паласкавеюць, будуць здымаць перад ім шапку, але i пабягуць услед, як шчанюкі. А што да Берліна, дык некалі, калі будзе прызнанне, сіла, то можна i абтрэсціся ад яго апякунства...

— Дзякуй, пан Скураны,— ажывіўся, пацяплеў Фінкельштэйн.— Вы — вельмі прыемны субяседнік. Я думаю: мы пасябруем з вамі...

«Фу! — выйшаўшы з кабінета i апранаючы ў цёплай прыёмнай паліто, выдыхнуў Скураны, нібы скінуў цяжкі мяшок з плячэй. Пасля пацешыўся: — Здаецца, добра падаслаў саломы i мякка паваліў на яе бугая!»

8.

Спажыўшы вольную хвіліну, Алесь Нядоля прысеў за стол, каб запісаць на паперы верш, што ўжо, лічы, склаўся сам па сабе ў думках i прасіўся на волю.

Пасля, калі прачытаў усё ад пачатку да канца, то зморшчыўся: i тут, i там штосьці не так, трэба многае правіць. Здаецца, ёсць думка, пачуццё, а вось не хапае як следнай выявы. Можа, i ад таго, што няма філалагічпай адукацыі. Калі закончыш рамесніцкае вучылішча, можаш навучыцца рабіць сталы, табурэткі, шафы, але для добрых вершаў такой навукі малавата. Як часамі не хапае i саманавукі.

Устаў, падышоў да невысокага акна, адсунуў белую фіранку i зірнуў на сваю заснежаную вуліцу: сусед, які жыў насупраць, паіў карову. Лепш сказаць, яго бела-чорная Зязюля папіла ўжо, стаяла i грэлася на сонейку, а гаспадар, дзядзька Пранук, з ласкай часаў жалезнай шчоткай сваю карміліцу, здзіраў з яе пахуднелых за зіму сцёгнаў цвёрдыя чорныя камякі.

«У кожнага свае клопаты,— падумаў Алесь.— Ці мір на свеце, ці вайна...»

Што вось пра яго, дык сёлета ўжо дзесяць гадоў, як надрукаваў свой першы верш у «Нашай ніве». Было тады яму крыху болей дваццаці гадоў, i ён знаходзіўся на катарзе ў Іркуцкай губерні. Вялікая, прыгожая i ў той жа час нямая тайга, добрыя i жорсткія тутэйшыя людзі, жандары-самадуры, адзіноцтва на далёкай чужыне з дарагімі душы, але зусім непатрэбнымі тут беларускімі думкамі i пачуццямі i парадзілі тыя першыя самотныя вершаваныя радкі...

Адбываў катаргу, набываючы на холадзе i ў голадзе сухоты, па начах пісаў вершы. Пасылаў ix у Вільню, тое-сёе апублікавалі пад яго прозвішчам i пад псеўданімам, а многае, можа, i загінула. Як i пасланы перад самай вайной у «Нашу ніву» зборнік вершаў «Матулін дар».

Калі летась, пасля лютаўскай рэвалюцыі, вяртаўся сюды, у родны Мінск, дык рознае было на душы: i радасць, i гаркота. Цешыўся, што дачакаўся не толькі волі, але i падзення самадзяржаўя, а маркотнеў ад таго, што, можа, дні яго ўжо злічыла хвароба. Як, да слова, i Лашковічавы альбо Зайцавы.

Ледзь толькі ўвайшоў у родны дом, абняў маці i сястрычак, адразу пачаў шукаць сяброў, а праз ix, найперш праз Лашковіча i Васілевіча, парваў з эсэрамі i далучыўся да грамадоўцаў, стаў адным з рэдактараў газеты «Беларускі шлях». Бог яго ведае, які б далей быў яго лёс, у якім бы лагеры ён апынуўся, каб не былы яго (і Лашковічаў) знаёмы пз Сібіры Міхайлаў-Фрунзе, сцежкі-дарожкі якога прывялі якраз сюды, у Мінск, i тут вылучылі ў буйнага рэвалюцыйнага дзеяча. Іменна пасля гутарак з Фрунзе ён пачаў загарацца бальшавіцкімі ідэямі, памагаў сябрам звальваць вернага прыхільніка Часовага ўрада Скуранога, суцішваў Лашковічавы вулканістычныя страсці, a нядаўна прыйшоў да саюзу з бальшавікамі, згадзіўся падпольнічаць цяпер па іхнюю карысць — хоць яшчэ не цалкам згаджаўся i з ix ідэямі, i з тым, як яны ix ажыццяўляюць. Да слова, ніяк не мог зразумець i ўхваліць Мяснікова, Ландара, Кнорына за тое, што яны гэткія глухія да нацыянальных клопатаў малых народаў Расіі.

Пачуў крокі. Матчыны. Адразу выпрастаўся: маці вельмі перажывае, калі бачыць яго сутулым. Гэта адразу б'е ёй па сэрцы: ён — цяжка хворы...

Маці, невысокая, у атопках, доўгай шэрай сукенцы i з накінутай на плечы хусткай, несла яму на сподачку кубак чаю i лустачку хлеба з кавалачкам любовістага сала.

— Падсілкуйся,— усміхнулася.

Глядзіць, як i малога. Заўсёды ветлівая, абы ў яго быў добры настрой. Ніколі не скажа: не лезь ты зноў у палітыку, вяртайся на мэблевую фабрыку, жаніся — i жыві як чалавек. Ведае, бедная, што на фабрыку ісці яму няможна, бо шкодныя фарбы i лак, што не варта жаніцца, каб не завязваць камусьці свет. Маўчыць, дазваляе рабіць што хочаш, абы не засмучаўся. Шкадуе, беражэ i цішком плача па яго долі, загубленай паганымі людзьмі ды самім сабою.