Генрых Далідовіч - Свой дом

Пасля гэтага адбыўся такі дыялог:

А ў т о р а к. Якімі бачыце гэтыя адносіны асабіста вы?

В а н ш т э й н. Давайце гаварыць шчыра: немцы адрадзілі і вас, і пас. Мы павінны дзякаваць ім, але... Ёсць вялікая закавыка якраз у гэтым «але». Славяне і немцы — усё ж чужародныя элементы. Значыць, яны ніколі не змогуць зблізіцца як след, іхні саюз можа быць толькі па разліку, толькі ў пэўных, як цяпер, прымусовых умовах. Расія — іншая рэч. Мы ўсе звязаныя з ёй даўняй повяззю. У эканоміцы і культуры. Значыць, БНР не можа быць супраць Расіі. Тым больш не забывайце: па Брэст-Літоўскім трактаце лічыцца, што нашы землі, апроч заходніх, акупаваны часова. Значыць, мы пад юрыдычным суверэнітэтам РСФСР.

А ў т о р а к (усміхнуўшыся). Калі мы не можам ісці супраць і Германіі, і Расіі, значыць, у нас ёсць трэці шлях — шлях поўнай сваёй незалежнасці...

В а н ш т э й н. (стрымана). Адчуваю: якраз гэты шлях найлепш грэе вашы беларускія душы. Але іншыя партыі, нацыянальнасці могуць не зусім падтрымаць вас. Мае браты па крыві — найперш. Нашы гандлёвыя людзі будуць баяцца, каб не апынуцца ў замкнёным крузе, каб вы не ўрэзалі іхнія правы і перспектыву. Яны будуць толькі за саюз з Расіяй, да якой у іх ужо даўно пратаптаныя сцежкі-дарожкі.

А ў т о р а к. І да Савецкай Расіі, якая ўрэзала правы і перспектыву маёмасных людзей?

В а н ш т э й н. Мае аднакрэвічы, я — за саюз з дэмакратычнай Расіяй, што будзе без бальшавікоў. Беларусь павінна ўвайсці ў яе на федэратыўных прынцыпах, як яе частка.

А ў т о р а к. А калі бальшавікі ўтрымаюцца? Калі Расія застанецца ў іхніх руках?

В а н ш т э й н. Мы павінны верыць, што гэта не здарыцца, арыентавацца, паўтараю, на іншую Расію.

А ў т о р а к. І вы думаеце: немцам спадабаецца наш такі тэзіс?

Ванштэйн. Яны не павінны ведаць яго.

А ў т о р а к. Ясна. Цяпер прэ іншае: колькі вы, пан Ванштэйн, хацелі б кааптаваць людзей ад Мінскай думы ў склад Савета Усебеларускага з'езда?

В а н ш т э й н. А колькі месцаў думаеце даць нам вы?

А ў т о р а к. Сем-восем.

В а н ш т э й н. Мала. Вельмі мала.

А ў т о р а к. Тады — дзесяць. Але болей прасіць не варта. Мы павінны думаць і пра іншых.

Калі пасля палемікі сышліся на тым, што Мінская дума пашле Ю чалавек у склад Савета Усебеларускага з'езда, у знак першай дзелавой помачы дасць БНР Ю тысяч на «неадкладныя патрэбы», Аўторак сказаў, што не варта адцягваць узаконьванне БНР, трэба не пазней 15 сакавіка склікаць у Мінску з'езд самакіраваішяў і грамадскіх арганізацый краю і на ім зацвердзіць закон па выбарах ва Устаноўчы сход Беларусі.

Ванштэйн — трошкі засмучаны, што мала будзе ў нас яго пасланцоў,— згадзіўся.

Пасля Аўторак і я пабывалі і ў Мінскай губеранскай земскай управе. Там нам паўтарылі тое, што сказаў Ванштэйн: БНР прызнаём, але толькі як частку будучай Расіі, лад якой павінен вызначыць Устаноўчы Сход. У заўзятай спрэчцы прыйшлі да згоды: і земцы бяруць Ю месцаў у Радзе Усебеларускага з'езда. У гэты ж дзень Лашковіч перамовіўся з польскай суполкай Абадзінскага і генералам Доўбар-Мусніцкім, Шуляк — з лідэрам эсэраў Шуйскім, Заходка -— з важаком меншавікоў Пайкесам, Еўзікаў — з бундаўцамі, Пячэрскі — з украінскай групай, Жытнік — з літоўскай, Бурбіс — з велікаротай. Усе, нават тыя, хто яшчэ нядаўна, пры Саўнаркоме Заходняй вобласці, не хацеў нават чуць ні пра якую Беларусь, згадзіліся спрыяць БНР, намагаліся займець у яе Радзе як мага болей крэслаў. Пасылалі Бурбіса і да Скуранога, але перамовы з ім і генералам Петрыкевічам ні да чога не прывялі: Скураны не захацеў, як сказаў, «быць чыімсьці пакаёвым», «будзе фарміраваць свой цэнтр беларускага руху».

Базыль (псеўданім С. Васілевіча).

«Сёння, 8 сакавіка, Рада Усебеларускага з'езда ўхваліла дасягнутае пагадненне з іншымі палітычнымі партыямі, прызнала за вялікую сваю перамогу тое, што летась «самавызначэння Беларусі прыходзілася дабівацца толькі нам самім, а цяпер гэтага ўжо дабіваецца блок розных палітычных партый і нацыянальнасцей краю».

Рашылі: заўтра, 9 сакавіка, апублікаваць Другую Устаўную Грамату да народаў Беларусі».

Стаўбцоўскі (псеўданім А. Нямкевіча).

«Сёння, 9 сакавіка, Аўторак, Еўзікаў і я папрасіліся на прыём да самога нямецкага камандуючага Усходнім фронтам.

Той, як і дагэтуль, ухіліўся ад сустрэчы, нам перадалі, што ён хворы, і нас прыняў яго давераны — добра знаёмы ўжо генерал Фінкельштэйн.

Аўторак уручыў яму ў перакладзе на нямецкую мову Другую Устаўную Грамату. Фінкельштэйн бегла кінуў на яе позірк (мусіць, ужо хтосьці даў яму пераклад з надрукаванага ў газетах) і не толькі не павіншаваў, але і не выявіў ніякіх эмоцый. Адчувалася: ён і яго вышэйшае начальства незадаволеныя.