Генрых Далідовіч - Свой дом

Я з э п. Спачатку i ў нас бушавалі пачуцці... Але цяпер...

Л а ш к о в i ч. Што — цяпер? Вы верыце Сталіну, Свярдлову, урэшце Леніну?

Я з э п. Верым. Мы не ведаем: якраз так, як лічыце вы, ці зусім іначай рабіў тады, да слова, нарком па нацыянальных справах Сталін, але цяпер бачым: ён ад імя цэнтральнай улады адносіцца да нас, да Белнацкома сур'ёзна...

Л а ш к о в і ч (гнеўна). «Ад імя цэнтральнай улады!» Я, малады чалавек, больш ні кроплі не веру ў гуманнасць, дэмакратыю ўлады, што гвалтам разагнала Устаноўчы сход — форум, на якім уся краіна павінна была сама вырашыць свой далейшы лес. Усё, усякая дэмакратыя ўжо скончылася, не паспеўшы як след нарадзіцца. Наперадзе бачу я вялікі мардабой, рэкі крыві, слёз i ўсталяванне чагосьці жудаснага, пра што i маёй фантазіі не хапае. «Загонім у шчасце жалезнай рукой!» Што ж гэта, скажыце мне, за шчасце, калі да яго трэба гнаць пад бізуном альбо вінтоўкай? Я ўжо часамі думаю: a ці трэба была нам увогуле рэвалюцыя, калі пасля яе гэтак прагна i жорстка ўзурпіруюць уладу ўчарашнія рэвалюцыянеры?

Я з э п. Выбачайце, я не жадаю дыскутаваць на гэтую тэму... Адкажыце ясна на іншае...

Л а ш к о в і ч. Не, малады чалавек! Трэба думаць, дыскутаваць i пра гэта. Іначай некалі можна дорага заплаціць, што ў нашы дні не думалі, не аналізавалі, слепа паверылі таму, хто вырваўся на паверхню...

Я з э п. Як я разумею, асабіста вы супрацоўнічаць з Савецкай уладай, з намі не жадаеце?

Л а ш к о в i ч. «Не жадаю» — не тое слова. Лепш сказаць — баюся. Асцерагаюся новага падману, гульнi, вельмі не веру ў будучыню вашай прабальшавіцкай суполкі. Яе, можа, стварылі толькі для таго, каб нас супакоіць, завабіць на свой бок, урэшце, каб варожа настроіць супраць немцаў i ўцягнуць наш народ у партызанскую барацьбу...

Я з э п (усміхнуўся). Вось мы кругамі прыйшлі да таго, з чаго пачалі нашу размову: вы i немцы...

Л а ш к о в і ч. Скажу шчыра: асабіста я пакуль што не ведаю, як паводзіцца. Як бачыце самі, немцы нам вельмі не спрыяюць, але i не замінаюць, стрымалі амбіцыі легіянераў Доўбар-Мусніцкага.

Я з э п. Паўтару: Чарвякоў i Шылуновіч напрамілы бог просяць не гешэфтаваць з акупантамі, наладзіць саюз з намі. Мы павінны ісці разам. Да адной мэты.

Л а ш к о в і ч (зноў сеў насупраць, зірнуў чэпка, наваг трошкі з'едліва). Ды я бачу: вы ўсур'ёз паверылі, што цэнтр нашага руху перамясціўся ў Петраград i Маскву, што галоўная яго сіла — якраз вы i што можна дабіцца беларускай дзяржаўнасці толькі ў хаўрусе з Саветамі!

Я з э п. Сапраўды, усур'ёз.

Л а ш к о в і ч. Дзіўлюся вашай веры! I ў бальшавіцкую ласку, i ў сваю шчаслівую планіду!

Я з э п. Без веры не варта брацца нават за штосьці маленечкае.

Л а ш к о в і ч. Даверлівыя душы, летуцепнікі, з кім i як вы думаеце згарбузаваць такую цяжкую рэч? Дзяржаўнасць!

Я з э п. Мы пачынаем абапірацца на мільёны нашых бежанцаў. На рабочых, сялян, салдат. На народ.

Л а ш к о в і ч. Ну-ну! Проста-такі знойдзеце выпадкова агромністую помач!

Я з э п. Я добра разумею, над чым вы іранізуеце. Вы, мы дагэтуль любілі свой народ, змагаліся за яго правы, але, давайце прызнаемся, не давяралі яму за яго «неразвітыя нацыянальныя пачуцці». Цяпер, калі Савецкая ўлада робіць усё ад імя народа i дзеля народа, мы ўсе павінны не толькі верыць свайму люду, але заклікаць яго самому рашаць свой лёс...

Л а ш к о в і ч (паныла). I счэзне, знікне ваш кліч, як у пустыні...

Я з э п. Дагэтуль наш люд, можа, не разумеў, чаго мы ад яго чакаем, альбо асцерагаўся ісці за намі. Цяпер, калі добра пагаварыць, i зразумее, i пойдзе разам, паможа дабіцца таго, што нам належыць па праве.

Л а ш к о в і ч (паблажліва). Летуценнікі!

Я з э п. I летуценнікі, i рэалісты.

Л а ш к о в і ч. Я, малады чалавек, сын простай сялянкі-гаротніцы. Яна любіць, шкадуе мяне, разумее мае мары i помыслы, спачувае, але... баіцца таго, пра што думаю я. Гэты яе страх перадаўся ёй яшчэ ад бацькі i дзеда. A ў іншых — не толькі страх, але i ўжо абыякасць да свайго лёсу, да сваёй годнасці, пакорлівасць. Спадзявацца на раптоўнае ўваскрасенне, помач такіх забітых душ — марная рэч. Што зробім мы, жменька свядомых інтэлігентаў, тое i будзе.

Я з э п. Не. Цяпер i тут, на радзіме, i там, у бежанстве, наш люд ужо не такі. Вайна, рэвалюцыі змянілі яго. Калі не ўваскрасілі, то абудзілі. Мы не в ы п а д к о в а, як вы кажаце, а свядома думаем знайсці ў ім трывалую падпорку. Іначай, паверце, не варта нават задумліваць ідэю нашай нацыянальнасці, дзяржаўнасці.

Л а ш к о в іч. Я ўсё ж лічу іначай. I пакуль што, як бачыце, ушчыльную да нашага запаветнага падышлі якраз мы.