Генрых Далідовіч - Свой дом

— Каб гэтае дабро было вашым, дык, можа, i пажывіўся б,— рэзка прамовіў ён.— А раз яно стала народным, то бярог i берагу яго.

Скураны аж сцепануўся:

— Ха-ха! Народнае дабро!

— Народнае. У аснове сваёй.

— Што ты хочаш сказаць?

— Тое, пра што падумалі i вы...

— Я нічога ні ў кога не ўкраў. А вось твае новыя сябры, бальшавікі, укралі гэта ў мяне.

— Нацыяналізавалі. Як народнае.

Скураны падышоў, стаў насупраць. Выпнуў жывоцік. Не такі абвіслы, як летась, але ўсё роўна прыкметны.

— Усё, таварышок...— Ухмыльнуўся.— З сённяшняга дня гэты «народны» дом, ці, лепш сказаць, народная прыбіральня зноў становіцца маёй законнай маёмасцю. Так што, таварышок, прыйдзецца пайсці адсюль прэч i панесці з сабой увесь бальшавіцкі дух!

Васілевіч душой адчуў: Скураны здолеў як след падкаціцца да вышэйшага нямецкага камандавання, i тое пайшло яму насустрач, вярнула ягоны палац.

— Зноў становіцеся буржуа? — пакпіў ужо Васілевіч.

— Станаўлюся,— храбрыўся той.— Беларускім буржуа. Адным з нямногіх, адным з самых свядомых i верных народу, які мала варты i маёй свядомасці, i маёй вернасці...

Бачачы, што за апошнія дні Скураны наводшыбе, а ход падзей узялі ў свае рукі іншыя, людзі з Народнага сакратарыята, Васілевіч ужо не адчуваў вялікай патрэбы цырымоніцца альбо гуляць са Скураным, як гуляў да нямецкага прыходу ў Мінск. Пагэтаму ён цяпер секануў таму ў вочы:

— Калі б вы шчыра дбалі пра народ, дык не завіхаліся б сюды перабірацца.

— Дазволь запытаць — чаму?

— Няхай бы тут i далей быў рабочы беларускі клуб.

— Ох, які шчыры, добранькі за чужы кошт! — ашчэрыўся Скураны.— А што шчырае, добрае зрабілі мне гэтыя рабочыя-мінчукі? Нічога! Бо разам з камісарамі абражалі, трэслі, ставілі да сцяны, абрабавалі, выкінулі на вуліцу, паламалі, папалілі мэблю, знішчылі старыя i дарагія карціны, па-хамску снаганілі будынак! Дык што — я павінен не зважаць на ўсё гэта, туліцца ў каморцы i назіраць, што будзе далей?

Сеў. Насупраць.

— He, дарагі. Калі яны да сваей, як ты кажаш, народнай маёмасці такія варвары, то не варты такой ласкі. На далейшы глум дабро я не аддам.

Уталопіўся маленькімі прыплюшчанымі хітрымі вочкамі.

— Так?

Васілевіч не адказаў, пачаў збіраць i складваць у просценькую папяровую папку свае паперы.

— Так, дарагі. Яны ап'янелі ад волі, не, не столькі ад волі, як, э-э, ад нацкоўвання, па бальшавіцкім кіўку рынуліся нішчыць цывілізацыю, дабро, лічачы, што нішчаць стары свет... Яны не бачылі, што бальшавікі далі б ім крыху пасваволіць, выпусціць гнеў, злосць, непрыязнь да адукаваных i багатых, а пасля жалезнай рукой загналі б ix у стайню... I немцы, думаю я, суцішаць, змусяць падпарадкоўвацца, стагнаць, але кланяцца...— Развёў рукамі.— Бо іншага выйсця, каб закілзаць раз'юшаны натоўп, няма... Hi адной уладзе не абысціся без насілля...

Бачачы, што Васілевіч намерыўся ісці адгэтуль, затрымаў:

— Прысядзь. Пагамонім, э-э, троху.

Васілевіч затрымаўся.

— Вось, да слова, хачу ведаць, што ты думаеш пра немцаў?

— А вы?

— Ну я, сам бачыш, задаволены імі. Сустрэлі мяне хораша, вярнулі маю маёмасць, згодныя кантактаваць са мной як з палітычным дзеячам... А вось да тваіх нядаўніх калег, сацыялістаў, яны насцярожаныя.

— Ад чаго?

— Ад таго, што Народны сакратарыят амаль у апазіцыі да ix, не зважае, не раіцца, a ўсё робіць сам. Нібы ён толькі гаспадар у горадзе i ў краі.

— Ясна,— пахітаў галавой Васілевіч.— Акупант ёсць акупант! На вуснах — мёд, але ў руках — кій, а ў думках — хцівасць!

— Можа, у чымсьці ты i маеш рацыю. Але, скажу табе шчыра, немцы многае i дазваляюць,— адказаў Скураны.— На іхніх вачах афармляецца ўрад, рэспубліка, а яны амаль спакойныя. Я, прызнаюся, на іхнім месцы не быў бы гэтакі безуважлівы...

— Раўнуеце да ўдач Народнага сакратарыята?— усміхнуўся Васілевіч.

Скураны, седзячы насупраць, зноў прыплюшчыў невялічкія вочкі, зноў зірнуў незычліва — на яго лобе са складкамі, на глыбокіх залысінах выплыла, заблішчэла потная раса. Проста дзіва. Колькі таго чалавека — малы, тоўсценькі, няўклюдны, a гэтакі хітры i злы!

— Я, дарагі, э-э, не ведаю, як усё пойдзе далей,— стрымаўся, сказаў спакойна.— Але, думаю, неўзабаве немцы схамянуцца, супыняць гэты Народны сакратарыят, не дазволяць, каб ён вельмі ўмацаваўся.

Апошняе сказаў, здаецца, з задавальненнем. Канечне, раўнуе, зайздросціць Баравіку, Аўторку, Еўзікаву, якія цяпер сталі лідэрамі беларускага руху, спадзяецца, што тыя спатыкнуцца, а ён у гэты час выхапіць з ix рук лейцы. Недагаворвае шмат, тоіцца, але ўсё ж можна адчуць: ён не супраць паінтрыгаваць, узвысіцца ў цяперашняй заблытанай сітуацыі. Нібы зразумеў, што Васілевіч здагадваецца пра яго патаемныя думкі, падняўся, затупаў зноў па сваім кабінеце.