Генрых Далідовіч - Свой дом

— Кінь усё гэта, Майсей! Едзь на вакзал. Будзем даваць лататы, пакуль нас не захапілі i не здалі Доўбар-Мусніцкаму ці немцам.

7.

Лашковіч пашыбаваў у горад падымаць на ногі сваіх; Петрыкевіч, стогнучы, нават падвываючы ад радыкулітнага болю, як яго апусцілі, так i сядзеў зняможана ў кутку канцылярыі, a Еўзікаў, каб не пакутаваць ад марудлівага чакання, а заадно і супакоіцца, падумаць, што i як рабіць, пачаў прагульвацца па былым губернатарскім доме.

Шпацыруючы, вось зайшоў у былы губернатарскі кабінет — гэты вялікі, цяпер з голымі сценамі пакой быў засмечаны звыш меры. Падбіваючы ботамі згрувашчаныя на падлозе кіпы папер, газет i плакатаў, Еўзікаў пайшоў да шырокага стала, што ляпіўся ў капцы пакоя, на хаду падняў паваленае i кімсьці парэзанае нажом крэсла, рассунуў нагамі хлам, паставіў крэсла на жоўты паркет i апусціўся — якраз сюды, на стол з паперамі, на тэлефон, на яго самога свяціла з двара няяркае, слабое ад лютаўскага марозу, але тут, у пакоі, цёплае перадвячэрняе сонца. У яго залацістых промнях закружылася-затанцавала, можа, i мільён дробненькіх пылінак.

Ён міжволі ўзяў трубку — тэлефон, здаецца, працаваў. Ён аж разгубіўся: куды i каму пазваніць, калі зараз пачуе голас тэлефаністкі? Пагэтаму не стаў чакаць запытальнага голасу, паклаў прыгожую бела-жоўтую трубку на жалезныя бліскучыя рычажкі.

Дзіва, падумаў, што толькі не бывае на свеце! Яшчэ нядаўна, год назад, тут важна сядзеў губернатар, пазней атабарваліся ўстановы Часовага ўрада, Саветаў, а вось цяпер сеў за гэты стол ён — сын сялян Еўдакіі i Сцяпана Еўзікавых з вёскі Пячкоўка Мсціслаўскага павета, капітан рускай арміі, адзін з кіраўнікоў цяпер падпольнай Беларускай цэнтральнай вайсковай рады, i яму, як сказаў Лашковіч, адзін з кіраўнікоў Вялікай Беларускай рады i адзін з членаў прэзідыума снежаньскага Беларускага з'езда, трэба рыхтавацца стаць новым гарадскім камендандам.

Камендант дык камендант! Hi людзей, ні зброі, ні нават машынкі i машыністкі, каб надрукаваць загад, што якраз ён цяпер павінен стаць гаспадаром горада. Міжволі яго вочы апусціліся на падлогу — у кутку ў папяровым звале тырчаў чырвоны тоўсты аловак. Ён падняў яго — дзюбкі не было. Нічога, i гэта ўжо добра, што ёсць чым пісаць.

Раскусіў аловак, вызваліў таўставатую чырвоную сарцавіну, затым перабраў на стале паперы, знайшоў чысты aркушок i пачаў выводзіць: «БЕЛАРУСКАЯ КАМЕНДАТУРА».

Затым, накалупаўшы пазногцем з паламаных крэсел цвічкоў, падабраў з падлогі сухі чарнільны прыбор з тоўстага шкла i шпарка выйшаў на сонечную i, як было ўжо відаць, бязлюдную Саборную плошчу, пачаў прыбіваць да дзвярэй гэтую паперу. Калі адышоўся, каб зводдаль зірнуць на сваю творчасць, дык убачыў: з Багадзельнай вуліцы шпарка вынырнуў гурт цывільных i вайсковых узброеных людзей. Наперадзе, можа, i дваццаці чалавек крочыў маладжавы мужчына ў дыхтоўным чорным паліто i капелюшы, у акулярах. Па меры таго як ён набліжаўся, былі відаць яго даўгаваты нос, тонкія нервовыя вусны i чорныя заліхвацкія вусікі. Абадзінскі. Адзін з тутэйшых польскіх дзеячаў і, як кажуць, блізкі сябра грамадоўца Мухі.

Падышоўшы, Абадзінскі не павітаўся, адразу ўталошўся на вывеску. Хоць гаварыў па-руску, разумеў i беларускую мову, але цяпер запытаў задзірліва па-польску:

— Цо то ест?

— Toe, што вы бачыце,— па-вайсковаму выразна адказаў Еўзікаў.

— Вы — камендант?

— Я.

— Вы што — усур'ёз думаеце перахапіць i ўтрымаць уладу? — ухмыльнуўся Абадзінскі.

— Усур'ёз.

— A колькі ж у вас, пан камендант, узброенай сілы? Полк? Дывізія? Ці яшчэ i больш?

Еўзікаў вытрымаў прыжмураны, калючы позірк Абадзінскага, які, мусіць, меўся таксама атабарыцца ў гэтым доме, што ўжо сам па сабе шмат сімвалізаваў. Абадзінскі ж, бачачы яго ўпартасць, занерваваўся — спачатку дробненька затрымцелі, нават заторгаліся падстрыжаныя вусікі, а пасля ў вачах з'явілася разгубленасць.

— Хто — там? — кіўнуў ён на будынак.

— Генерал Петрыкевіч.

Гэтая навіна добра астудзіла Абадзінскага, ён ужо здаўся: усё ж генерал ёсць генерал. А можа, падумаў, пры генерале нямала i іншых вайскоўцаў.

— Мы, польская вайсковая арганізацыя i польская міліцыя, выйшлі з падполля,— міралюбна патлумачыў.— Мы пастанавілі...— Запнуўся, адчуваючы, што не варта выдаваць свае сакрэты.— Ну, збіраемся захоўваць лад у горадзе...

— Добра,— напружана, але знешне непарушна прамовіў Еўзікаў, — Далучайцеся да нас, да законнай тутэйшай улады. Я хоць цяпер магу залічыць вашых байцоў у склад мінскага гарнізона.