Барыс Пятровіч - Сон між пачвар

Пэўна, таму і любіў Іванавіч больш хадзіць на памінкі. Туды можна было прыйсці і напіцца адразу. I без ніякай адказкасці.

Гэта і загубіла яго. Ішоў ён аднойчы дамоў з хаўтураў. Ішоў цёмнай, бяззорнай ноччу. Такой цёмнай, што хоць вочы не расплюшчвай. Не расплюшчвай і на хаду сны глядзі. I прыснілася-прымроілася дзядзьку, што ён ужо дахаты прыйшоў. Ногі падкасіліся, прылёг ён на зямлю. Прылёг — і спадабалася яму ляжаць: добра, усё адно як на печы. Так і заснуў ён, уткнуўшыся носам у цёплую падушку з асенняй гразі, заснуў, каб больш не прачнуцца: задыхнуўся ў сваіх ванітах...

Я тады ўжо не вучыўся ў Антаніны Пятроўны і бачыў яе рэдка. Казалі, што стала яна часта моцна нервавацца без прычыны. Дома і ў школе. У сваім класе, бывала, яна так гучна крычала на вучняў, што чуваць было за тоўстай сцяной ў суседнім. Ад нервовых стрэсаў пачала ў яе сохнуць, адымацца рука. I цяпер левы рукаў вісеў, як пусты, быццам і не было там нічога. У вачах дадалося бляеку, з'явілася быстрыня, якая прыдавала ім жорсткасць і зло. Па-ранейшаму вялікія, яны здаваліся мне страшнымі. I я, сустракаючыся з ёю ў калідоры, стараўся глядзець куды-небудзь убок. Нават вітаючыся...»

Пятрусь адклаў рукапіс, задумаўся. Раптам прыгадаў ён сябе малога, настаўніцу... гэтак востра і балюча, як даўно не было... Тут, у аповедзе, усё праўда, думаў ён, хай патыхае ад яе падчас празмерным натуралізмам, але гэта — было. Было. I тая дошчачка, і стог, і дзядзькаў расказ, і яго смерць... Ен змяніў толькі імёны. I сваё, вядома. Дадумаў-развіў хіба што некато-рыя эпізоды і дыялогі. I вось цяпер узгадаў Пятрусь, чаму тады адклаў гэты аповед, чаму нікому, нават сябрам, не паказаў, а адразу схаваў яго сярод іншых папер... Дапісаўшы аповед і яшчэ раз прабегшы старонкі, Пятрусь тады раптам падумаў, што калі ён будзе надру-каваны ў нейкім часопісе, то яго прачытаюць у вёсцы і адразу ўсіх пазнаюць. Гэта было жахліва... Пятрусь уявіў сабе, як прачытае аповед Ма.., не, Антаніна Пятроўна, яе і ягоныя суседзі, бацькі... I сорам, хоць нікога і не было побач, заліў ягоны твар, пачырванеў ён, як прысаромлены, як чалазек, якога засталі за тым, што ён у дзірачку падглядвае нечае жыццё...

Пятрусь схаваў аповед і забыўся пра яго.

З тых студэнцкіх дзён прайшло ўеяго дзесяць гадоў, думаў Пятрусь, але жыццё крута адмяло тыя сумлівы.

Сёння яму калі і сорамна было б друкаваць гэты аповед, то зусім па іншых прычынах. Бо раз'ехалася па Беларусі большасць ягоных землякоў. З роднае вёскі выгнаў іх Чарнобыль... Няма ўжо і Антаніны Пятроўны: ненадоўга перажыла яна свайго мужа... I гэты аповед цяпер ці не адзіная памяць пра яе. Памяць матэрыяльная — рукапісы не гараць, усміхнуўся Пятрусь — і не параўнаць яе з тымі ўспамінамі, што засталіся ў сэрцах першых вучняў Антаніны Пятроўны і якія сатруцца часам...

«...Потым я сустрэў яе ў бальніцы, дзе ляжаў пасля апендыцыту. Болбш дакладна, не сустрэў, а яна сама да мяне прыйшла. Прынесла яблык. Сядзела побач, нешта гаварыла, супакойвала мяне, хоць я і не хацеў гэтага. Я саромеўся яе. Яна моцна пастарэла. Скура зрабілася цёмна-карычневай, бы негрыцянскай, але, зразумела, не ад загару. Твар быў густа ўзараны зморшчынамі. Сіні бальнічны халат нязграбна вісеў на худых плячах. Левую руку яна ўвесь час падтрымлівала правай перад сабою... Я слухаў яе і паціху адсоўваўся да сцяны... «Мама прыходзіла?» — спытаў сусед па ложках, калі яна выйшла. I мне стала брыдка за свой нядаўні сорам...

Лячылі яе доўга. Так: то дома, то ў бальніцы жыла яна некалькі гадоў. У вёсцы заставаліся трое яе дзяцей. Старэйшай дачцэ — Светцы — было гадоў чатырнаццаць. Расла яна прыдуркаватай, недаразвітай: ці не з-за п'янак Іванавіча. I зараз твар яе перада мною — пукатыя вочы, слінявыя губы... У школу яна пахадзіла класаў пяць, але так і не навучылася ні чытаць, ні пісаць. Яе пераводзілі з класа ў клас толькі таму, што маці была настаўніца. А потым Антаніна Пятроўна пакінула Светку дома, не пусціла больш у школу. I гуляла яна днямі з маленькімі дзецьмі ў іхнія гульні.

Тады ўжо жыў з імі Прымак. Прыблудны, мажліва, з мясцінаў Антаніны Пятроўны мужык. Ен для мяне так і застаўся Прымаком, без імя і прозвішча. Нават знешне быў ён вельмі непры-емны: маленькая галава з такім невысокім ілбом, што валасы, здавалася, раслі проста ад броваў; крывыя ногі, быццам знарок выгнутыя колам; шыя доўгая, з вялікім кадыком, які, калі Прымак гаварыў ці піў, торгаўся, як затвор у аўтамаце.

Аднойчы ноччу, калі Антаніна Пятроўна была ў бальніцы, п'яны Прымак прыйшоў у пакой Светкі і лёг да яе ў ложак. Спачатку важкасць і цяпло ягонага цела спадабаліся Светцы, а потым «каханне» стала для яе яшчэ адною гульнёю, гуляць у якую трэба было абавязкова, і яна часта засынала так, не даслухаўшы Прымако-выя ласкі да канца.