Барыс Пятровіч - Сон між пачвар

«Што здарылася, прыгажуня?» — пытаю і баюся, што вось-вось яна знікне, растане, як сон.

«Заблудзілася...» — адказвае, а губкі такія ружовыя, пругкія — пацалаваць хочацца.

«Давай я цябе да вёскі правяду, тут блізка»,— кажу я, узяў яе за руку, і павёў. Прама ў сельскі савет. Там распісаліся — і дадому, да мяне, да вас у школу... I дагэтуль не ведаю я, адкуль яна такая ўзялася... Вось так...

Стала ціха. Так, што было чуваць, як недзе ў сенніку, асядаючы, патрэсквае-пахруствае сена. Дзядзька Віця чамусьці рэзка, нервова адкіяуў далёка ў снег папяросу і ўзяўся за адпаліраванае да бляску дзяржанне вілаў. А я сядзеў, зачаравана-атуманены ягоным расказам, і глядзеў, як глыбока праваліўся ў рыхлы снег неда-курак, пакінуўшы пасля сябе наверсе толькі блакітную плямку-манетку, і маўчаў. Ох і ўмеў дзядзька расказваць!..

Не ведаю, ці сапраўды была менавіта такая іхняя першая сустрэча, але гэтае: «на балоце знайшоў» пра настаўніцу я неаднойчы чуў ад дзядзькі і пазней.

Пад канец работы прыйшла Антаніна Пятроўна. У прыгожа, па ёй, пашытым кажусе і ў квяцістай — «цыганскай» — махровай хустцы. Зверху яна здавалася зусім маленькай, ледзь не дзяўчынкай-аднакласніцай.

- Ну і нюх у цябе,— пажартаваў дзядзька,— у самы час прыйшла, якраз пад магарыч...

Ад нечаканасці яна адступіла на крок назад, быццам натыкнулася на перашкоду, і пачала апраўдвацца, залішне сур'ёзна:

- Я са школы йшла... чую твой голас...— і ўсміхнулася, нібы прабачэння папрасіла. I гучала гэта ўсё як прызнанне ў каханні між дарослымі: засумавала я па табе, з раніцы ўжо вунь колькі часу прайшло...

А потым усе сядзелі за сталом і спявалі прыгожыя беларускія песні і ўкраінскія на беларускі манер:

Я ляжаў на цёплай печы, высунуўшы галаву ў шыйку, пазіраў на іх і слухаў. Слухаў і не разумеў сэнсу песні. «Дывітыся» — для мяне было нейкім дзіўным імем. Я ўяўляў, як прыгожы, статны хлопец-хахол Дывітысь ідзе па ваду, і не разумеў, за што любяць род Марусі... Пад песні і такія думкі вочы мае зліпаліся, і я засынаў...

Цяпер ужо, пражыўшы гэтак доўга, я магу сказаць, што той год быў самым шчаслівым у жыцці маёй настаўніцы. Прынамсі, так мне здаецца.

...Прайшло некалькі гадоў. Пачатковыя класы мы ўжо закончылі, і ў нас стала шмат настаўнікаў. Антаніна Пятроўна набрала новы клас. Дзядзька ж Віця за гэты час спіўся. На працы. Прыводзілі да быка карову, і пакуль той, з ніткамі спіны на пысе, ганяўся за ёю па загоне, а мы, дзеці, з цікавасцю назіралі за гэтым, дзядзька Віця і гаспадар выпівалі ў ціхай месціне пляшку самагону: каб вялося. Бывала гэта амаль кожны дзень. Кароў у вёсцы шмат, і ўсе яны чамусьці хацелі «гуляць» у розныя дні, быццам была ў іх нейкая свая чарга.

Дахаты дзядзька прыходзіў позна. У ясныя ночы ўжо і зоркі паспявалі на небе абжыцца. Прыходзіў, сядаў за стол і пачынаў гаварыць, як ён любіць сваю Тоньку. Кожны раз адно і тое ж. Іншым, тым, хто рэдка бываў у іхняй хаце, гэта падабалася альбо проста смяшыла. А Антаніне Пятроўне гэта настолькі ўелася, што яна злавала, нервавалася, крычала на мужа, прасіла, каб перастаў. Нішто не дапамагала, не спыняла яго. I тады яна йшла з плачам на вуліцу ці да суседак. Сядзела там да позняй ночы, аж покуль дзядзька не засынаў за сталом.

А яшчэ дзядзька, якога пачалі клікаць ужо Іванавічам, быў жаданым госцем на ўсіх гулянках у вёсцы. I сапраўды: ну што за вяселле без гарманіста. А такога, як ён, пашукай — не знойдзеш. Як разане Іванавіч «Лявоніху» — ніхто на месцы не ўстаіць. Стогадовы дзед, які ўдзень, згарнуўшыся ледзь не напалам, з кавенькаю ходзіць, і той, узяўшы добрую чарку самагону — каб косці «падмазаліся» і не трашчалі — кідаецца ў скокі, маладых абхаджваць пачынае. А за гарманістам назіраць — адно задавальненне: пальцы хуценька, як вераб'і зярняткі, дзяўбуць гузічкі-лады; правая нага — не частка цела, а частка гармоніка, яна належыць яму і, слухаючы толькі яго, выбівае мелодыю на падлозе; чуб непаслухмяна спаўзае з ілба, закрывае вочы, а яны і не трэба, яны і так заплюшчаны, і пра тое, што робіцца зараз з гарманістам, можна даведацца толькі па пры-ўзнятых уверх куточках вуснаў...

Увесь вечар на вяселлях Іванавіч не піў, трымаўся. Хіба што ў самым пачатку браў трошкі — каб рукі не дрыжэлі. Але затое потым, калі госці, доўга абдымаючыся і цалуючыся, нібы развітваліся яны назаўсёды, пачыналі разыходзіцца па сваіх хатах, ён сядаў за непрыбраны стол і адзін, амаль не закусваючы, выпіваў чарку за чаркай. П'янеў хутка. Напіваўся і чурбаном, з глухім мяккім стукам, падаў пад стол, засынаў і спаў там, калі яго не знаходзілі гаспадары, да самай раніцы...