Барыс Пятровіч - Сон між пачвар

Але — Пятрусь вырашыў узяцца за прозу. Сеў... і праседзеў у інтэрнатаўскім холе над непачатым аркушам ледзь не ўвесь вечар. Каб пісаць прозу — мала было жадання і тым болын простага, можа, й графаманскага, свербу. Тэмаў, сюжэтаў, якія ўсплывалі і вымалёўваліся ў гатовыя аповеды, здавалася, хапала. Варта было азірнуцца на сваю родную вёску, на суседзяў, сваякоў, знаёмых, прыгадаць іх саміх, іх лёсы, вылучыць нейкі эпізод з перажытых, пачутых — і пішы... Так, думаў Пятрусь, і рабілі многія з беларускіх — вясковых — празаікаў.

Да таго ж, што трэба выдумляць праўду (гэтак Фолкнер казаў), Пятрусь дадумацца тады не мог і таму, урэшце, вырашыў узяць героямі свайго аповеду рэальных асобаў і самога сябе. Яшчэ трохі праседзеў над пачаткам, над першым радком і парушыў бель аркуша... Рукапіс свой ён потым назваў проста, як любіў Леанід Андрэеў: «Аповед пра першую настаўніцу». Яго і знайшоў ён сярод сваіх старых, пажаўцелых папераў, над ім і сядзеў зараз у роздуме.

«Аповед пра першую настаўніцу»

Яна прыехала да нас даўно і невядома адкуль. Прыехала ў школу, вучыць дзяцей. Было ў ёй штосьці не нашае, не вясковае. Нават знешне. Мажліва, твар — быў ён амаль бяскроўны, палатняна-белы: нашыя абветраныя вясковыя дзяўчаты, здавалася, сарамліва чырванелі, калі стаялі побач з ёю. Мажліва, вочы — вялікія, шырока раскрытыя, нібы ў здзіўленні, з бліскучымі чарніцамі зрэнак... I прозвішча яе гучала неяк непрывычна нашаму вуху, заўсёды нечакана і выклікаючы ўсмешку: Стуна. Так яна і распісвалася ў школьных дзённіках, не ўзяўшы мужава прозвішча.

Прывёз яе ў вёску адзін наш хлопец — Віцька Камароў. Чубаты, прыгожы — за такога любая лайшла б. Пяюн, гарманіст, хуткі на справу, як певень, і бойкі на язык: мужыкі ведалі — яго лепш не чапай, бо потым толькі плявацца будзеш і шкадаваць, што звязаўся, ды яшчэ пры людзях.

У вёсцы зайздросцілі Віцьку — такую дзяўчыну адхапіў! А галоўнае, настаўніцу — добрая прафесія, паважаная тады. I ў школе якраз месца знайшлося. Сам жа Віцька лайшоў на калгасную ферму асемянатарам працаваць. Не для маладога работа, аднак з яго ніхто не жартаваў, не пасмейваўся — баяліся. Хоць іншага, нават дзядка старэнькага, заклявалі б, у хвілю давялі да шаленства...

Яна стала маёй першай настаўніцай. I я зараз часцей за іншых успамінаю яе. I мяне агортвае сум, шчымлівы сум. Незразумелыя туга і маркота заўсёды находзяць на мяне, калі прыгадваю я сваё дзяцінства, але зараз сумую я не толькі пагэтаму...

Яе звалі Антаніна Пятроўна.

Зноў чырванею, прыгадваючы першую сустрэчу з ёю. Мне тады было каля сямі гадоў, і я рыхтаваўся пайсці ў школу. Антаніна Пятроўна хадзіла па хатах і перапісвала сваіх будучых вучняў. Дома мне дзеля зручнасці, каб не бегаў у далёкую прыбіральню, выкапалі паблізу сенцаў «персанальны тувалет»: маленькую ямку пад плотам, і паклалі на яе дошачку, каб не абвальвалася зямля і каб я не аступіўся... Толькі я ўладкаваўся ў тую раніцу на сваім месцы, як расчынілася брамка і ў двор увайшла яна. Імгненна, як аркушык паперы са стала ад скразняку, зляцеў я з дошачкі і, на хаду падцягваючы штонікі, пабег хавацца за лазню. Не ведаю, ці паспела яна мяне заўважыць, але ўсё адно, успамінаючы цяпер той выпадак, я чамусьці чырванею, нават разумеючы вялікую чысціню ўсяго, што адбываецца ў дзяцінстве.

Зараз чырванею... А тады мой сорам прайшоў вельмі хутка. Так, як хутка забываюцца ў дзяцінстве тлумныя, страшныя сны. I калі ў наступную суботу мы ўсім будучым класам пайшлі на экскурсію (так гэта называлася) у лес, я хоць яшчэ і не адважваўся зірнуць настаўніцы ў вочы, але — не па-свойму, па-асабліваму, а гэтаксама, як і ўсе. Мы расселіся тады на шчодра асветленым сонцам узлеску. Антаніна Пятроўна чытала казкі з вялікай тоўстай кнігі. Дзіўна: але калі я цяпер, дарослы, спрабую прыгадаць любы куточак лесу ля нашай вёскі, прыгадваецца менавіта гэты. Без нікога. Толькі адзінокія дрэвы ды жоўта-зялёная трава-мучка. А яшчэ каляровыя плямкі шматкоў паперы, раскіданыя па ёй, як першыя кроплі дажджу на сухой зямлі. Быццам, калі мы адыходзілі, я азірнуўся і запомніў-сфатаграфа-ваў на вечнай плёнцы памяці гэтую мясціну.

Я і цяпер бачу гэты рэдзенькі палескі лясок, дзе перамяшаліся, бы наўмысна, сосны і бярозы, вольхі і асіны. За сстню метраў адсюль пачынаецца старое, вечнажоўтае, купчастае балота.

Я і зараз тут часта бываю. Дрэвы падраслі, але мне здаецца, што сталі яны ніжэйшымі: я рос хутчэй. Мучка, тады высокая, ледзь не да каленяў — дзяўчынкі чапляліся за купінкі і падалі,— цяпер ляясыць роўным, суцэльным дываном, хоць у футбол гуляй...