Барыс Пятровіч - Сон між пачвар

* * *

Заўтра суд... Над шафёрам.

I Петрусю быць на ім сведкам. Адзіным. Колькі ні расказваў ён следчаму, як усё было, той не даваў веры і ў апошні раз нават прыстра-шыў: «Будзеш выгароджваць вадзіцеля — і цябе накажам...» У Сэма было, як ён казаў, алібі: ён той дзень ад ранку гуляў і піў з сябрамі. Пацвердзіць было каму: пастараўся. А міліцыя і не хацела чапаць яго з-за нейкае драбязы, якую трэба было яшчэ доўга даказваць.

...Заўтра суд. За разбітую машыну, за разлітую салярку, за калецтва пасажыра — шафёру, кажуць, менш за два гады не будзе. Гэта ў лепшым выпадку. I таму ўвесь час не пакідала Петруся пачуццё віны перад ім. Яно мучыла днямі, не давала спаць начамі. Зноў і зноў набягалі «калі б...»: «калі б не пайшоў ён на рог...», «калі б не спыніў машыну...», «калі б выйшаў на паўдарозе...» — усё было б інакш. I не супакойвалася душа ад несправядлівасці: як жа так, судзіць шафёра будуць за тое, што выратаваў чалавека. Ягоныя дабрыня і спагада будуць каштаваць яму двух гадоў жыцця, а мажліва, і самога жыцця... Якім і калі ён цяперака вернецца?..

I не хапала ў Петруся галавы, каб разабрацца ва ўсім, і не знаходзіў ён выйсця... Апошнім часам пачынаў ён ужо думаць: «Вось зрастуцца рука і рабрына, выйду з бальніцы, знайду Сэма — і заб'ю...» I столькі рашучасці было ў гэтых ягоных думках, што да дзеяння, здавалася, заставаўся адзін крок... Але калі гэтаксама пачынаў думаць ён пра следчага, то разумеў раптам: глупства ўсё гэта, нічога ён не зробіць.

У такія вось хвіліны прасвятлення, якія час ад часу бывалі ў Петруся, ён выхрдзіў з-за куста, кіраваў да палаты і, згледзеўшы ў люстэрку ля паста сваю згорбленую постаць, змучаны, белы твар з глыбока запалымі вачыма, думаў: «Што гэта я? Так і шызануцца можна...» — і супакойваў сябе: «Вазьміся за розум, дэбіл, ні ў чым ты не вінаваты, што ты выдумляеш...» Але ў палаце доўга не вытрымліваў: яму здавалася, што хворыя ўсё ведаюць, і таму гэтак спагадліва і спачувальна пазіраюць на яго і больш не жартуюць з ім. I ён зноў шыбаваў да падваконня. А пасля таго як адведаў яго шафёр — са свае сховы амаль не вылазіў. Шафёр (Пятрусь так і не спытаў, як яго завуць: усё «ты» ды «ты») прыйшоў пад вечар. Спусціліся разам у бальнічны двор, селі на лаўцы ля шумлівага фантана. Пакурылі. Памаўчалі. Гаварыць не было пра што. На развітанне шафёр сказаў:

— Эх, хлопец-хлопец, а ў мяне ж дзве дачкі... Тры гадкі і паўгода...

1988

Добры настрой і адведзенае Рыгору на дзень здароўе з'ела работа. Сытая і задаволеная сабой, яна засталася ў ягоным кабінеце, зачыненая на выхадныя дні. Пазбаўлены яе ланцугоў, Рыгор шчасліва плёўся дахаты. Нішто не перашкаджа-ла яму думаць сваё: ні шум машын, ні шоргат ног сустрэчных, ні нават назойлівы пух таполяў, якім, бы снегам, было пакрыта ўсё навокал. Разнаформнымі камякамі пух перакочваўся па тратуары, і міжволі Рыгор пачаў сачыць за імі. Камякі нараджаліся ветрам, гналіся некалькі метраў і распадаліся, каб зноў нарадзіцца. «Вось так і мы...» — падумаў было Рыгор, і думка ягоная абарвалася на паўдарозе: на белай поўсці асфальту, ён раптам убачыў кашалёк. Тоўсты, з распёртымі, як у сытай жывёліны, бакамі, ён нерухома ляжаў у дрогкім, жывым пуху. Рыгор агледзеўся: ці няма тут якога падману, ці не цягнецца куды-небудзь за дом шнурок. Прыпавольваючы крокі, ён падышоў да кашалька, нехаця нагнуўся над ім і падняў. Яшчэ раз агледзеўся і здзівіўся — вуліца далёка наперад і назад была вымерлая: ні душы.

Рыгор разгублена глянуў на кашалёк, хацеў быў пакласці яго на ранейшае месца, а потым перадумаў і сунуў у кішэню.

Крокаў праз дзесяць з-за дома борздка выскачыў чалавек і рашуча спыніў Рыгора:

— Таварыш, пачакайце, пару слоў для прэсы...— і ткнуў пад самы нос мікрафон.— Скажыце, калі ласка,— зычліва прамовіў ён,— а чаму вы кашалёк у сваю кішэню паклалі?

- Прабачце, але вашай побач не было,— знайшоўся што адказаць Рыгор.

- Мы з тэлебачання, з маладзёжнай праграмы, здымаем сюжэт пра чалавечую сумленнасць, а вы паступілі несумленна.

- А што я павінен быў зрабіць як сумленны чалавек?

- А на гэта няхай адкажуць нашы тэлегледачы. Да пабачэння, таварышы!

У Рыгора ад гэтых слоў пахаладзела на сэрцы. «Зняславілі, на ўвесь горад зняславілі!..»—ірвалася ў крык думка.

А з-за дома тэлевізійшчыкі ўжо выкочвалі схаваныя там камеры. Рабілі сваю звычайную справу і не звярталі ўвагі на разгубленага, размяклага Рыгора.

- Слухай, ты хоць кашалёк аддай,— зноў падышоў да Рыгора журналіст.— Я свой асабісты ахвяраваў.