Алесь Разанаў - Пчала пачала паломнічаць

Пастка ставіцца не ў пустцы, куды заходзяць адно толькі самотныя пілігрымы, і не на пляцы, дзе ўсе ходзяць статкам, а на сутыку пусткі і пляца, дзе песціцца сад спакусы і дзе распяраз-ваюцца, скідаючы свае паскі, пачуцці. Але таму, хто спатыкаецца на гэтым сутыку, прызначае спатканне помста, і таго, хто каштуе спакусу, кусае пастка.

Пастка, аднак, зусім не зацікаўленая ў тым, каб некага захопліваць у сваю пашчу, каб некага скоўваць пакутай, яна перш за ўсё пастух, які пасвіць чалавека на яго жыццёвым шляху, не даючы яму заблудзіцца ў свеце і змарнаваць у нясталых стасунках са светам сваю каставасць, сваю выключнасць, сваю «сакратавасць» і «паскальнасць».

Той, хто, трапіўшы ў пастку, знаходзіць з яе запасное («спасное») выйсце, па сваім стане і статусе ўжо іншы, чым быў дагэтуль, і іншая па сваім стане і статусе пастка: не супастат, якога клянуць усе небаракі, а сама іпастась чалавечага існавання.

Але пра гэта даведваецца толькі вынік, толькі канец, толькі пастскрыптум.

Нібы старадаўні ідал-стод, студня займае святое месца: усе да яе прыходзяць, усюды яе шукаюць, аднак, у адрозненне ад стода, яе вышыня перакулена ў дол і перакулена ўглыб значэнне; яна тое вышэйшае, што стала ніжэйшым, каб змагчы наталіць кожнага, хто хоча піць, і змагчы памыць кожнаму твар і рукі.

Адтульваючыся паверхні, студня далучае гэтую паверхню да сутнасці: туды пасудзіна апуска-ецца парожняя, адтуль падымаецца поўная,— і па тым, як студня сябе паводзіць (ці броснее, ці глушэе, ці высыхае), можна беспамылкова меркаваць, што робіцца на паверхні: яна — яе градуснік, яе суд.

Тут, на паверхні, праходзячы свае стадыі, разнастайваюцца дні, тыдні і месяцы, а там, унізе, у студні, пануе ўсё той жа дзень, усё той жа тыдзень і ўсё той жа месяц — першы, першасны: студзень.

Вярста і стадый прывязваюцца да студні, і ёю асцюжваецца стадыён. Студня — універсітэт, студыя людскога жыцця, і ўсім людзям — сваім пажыццёвым студэнтам — яна дае самыя істотныя і неабходныя веды — ваду.

Студня такая неадметная, такая будзённая: амаль у кожным двары, амаль каля кожнай хаты, і нічога яна не мае на дне, што прыцяг-вала б увагу і што прываблівала б пагляды, але ў рудні яе душы, пад спудам, захоўваецца найсвяты цуд — зорнае неба.

Занятак у цвіка цывільны, а постаць вайсковая: ён, як вінтовачны патрон, мае вострае, доўгае і пляскатае, але, у адрозненне ад патрона, ён цэласны, ён суцэльны, і часткі яго не дзеляцца між сабою: дзе адно, там усё.

Цвік «цвікаўны»: усё яго тычыць, усюды ён утыкаецца, каб даўмецца, ці ёсць недзе нешта, чаго б ён не ведаў, ці няма. I калі яго цюкае па плешцы малаток, калі вішчыць дошка, квічыць масніца альбо скавыча аполак, ён, «гучна» ўцякаючы ад малатковага націску, ціха дзякуе яму за паслугу.

Цвік ні на кога не мае злосці, нікога ні на кога не нацкоўвае, нікога не цвеліць, ён толькі выконвае сваю місію — місію цывілізатара: сцвярджае ў драўляным царстве, што ўжо адцвіло і не здольна цвісці нанова, прыйсце жалезнага веку.

Цвіка не цікавіць ні спарахнелае, ні гнілое, але і скамянелае, зацятае на сабе, не цікавіць таксама: тады ён спыняецца, тады ён скрыўляецца і просіцца ў абцугоў, каб яны яго выцягнулі назад.

У цвіку спалучаюцца функцыі ключа і замка: ён — ключ, але на адзін раз, замок — але назаўсёды, і ўсё, замкнёнае ім, трымаецца на ім, пакуль не скончыцца цыкл часу і пакуль драўлянае і жалезнае не скажуць адно аднаму: мы — квіты.

Хлеб святы, хлеб вялебны, і ўсё, што спалучана з ім, што «злеплена» з ім, адбываецца як абрад, як набажэнства, як малебен.

Хлеб хвалебны: яго шануюць і хваляць усе плямёны — і дулебы, і вялеты, і лахвічы.

Хлеб лепшы: з усіх страў, з усіх наедкаў, у ім жыццё (ці на іншай мове — Leben). Ён есца, смокчацца, грызецца, «хлябаецца» і генетычна памятае свой радавод, сваю бацькаўшчыну — глебу.

На выгляд хлеб чорны, але па сваёй сутнасці белы.

Плот мае клопат: пільнаваць забароненыя плады — каб іх не ўгледзелі не тыя вочы і не аблатошылі не тыя рукі.

Плот дзеліць пляц, плато ці плантацыю на часткі: знадворную і ўнутраную, на сваю і чужую,— і з'яўляецца плоццю падзелу. Калі плот цэлы — ён аплот, калі ён дзіравіцца, яго латаюць, як палатно.

Плот складаецца з клічнікаў, але на плоце вісяць заўсёдныя «пытальнікі» — гаршкі, гладышы, глякі, латушкі, а то і патэльні.

На плот, каб праспяваць сваё «кукарэку», лапочучы крыллем, узлётвае певень.