Алесь Разанаў - У горадзе валадарыць Рагвалод

Продак — пярэдні ў родзе, прадродак: у ім шчасліва супадаюць значэнні папярэдніцтва i роду.

На продку трымаецца парадак у родзе: ён апора ўсім тым, хто служыць супольнаму дабру, i дакор — калі гэтае дабро аддаецца на продаж i мяняецца на дабрабыт.

На колькі крокаў, на колькі каленаў, на колькі спадкаемцаў павялічваецца род, на столькі крокаў, каленаў i спадкапераемцаў продак адсоўваецца ў даўніну, у цемру, у старажытнасць, быццам рухаецца разам з дрэвам — i процілегла руху самога дрэва — ва ўсё большую глыбіню карэнне гэтага дрэва.

Продак не разумны, а протаразумны, не відушчы, a протавідушчы: прадоўжаны ў бясконцую прастору прыроды, ён становіцца роўны багам і, прадбачачы ў дымнай імгле наступнасці сваіх далёкіх нашчадкаў, прадракае ім іхнюю долю i дорыць ім свой «прадракунак» — вонкавае i ўнутранае падабенства з самім сабою, дзякуючы якому яиы заўсёды будуць адрознівацца ад іншародцаў, ад іншапродцаў.

Як за хваляй паўстае i прысутнічае ўсё мора, так за хвілінай паўстае i прысутнічае ўвесь час, i тое, што адбываецца ці здараецца ў хвіліне, адбываецца i здараецца ва ўсім часе.

Хвіліну немажліва ўгледзець, але на ўсім яна пакідае свае звіліны, свае ініцыялы.

Хвіліна ўяўляе, што яна вольная ад усіх з'яў i рэчаў, але як толькі яна намерваецца гэта давесці ім самім, яна пераконваецца, што яна з імі звіта i знітавана, што яна іхняя.

Хвіліна — «хіліна»: яна, як Ахіл, валодае боскай моцай, але таму, што яна выхілена з гэтай моцы, яна, як Ахіл, гэтаксама i хілая i таму хіліцца ў заняпад.

Хвіліна можа доўжыцца не болей імгнення, а можа займаць доўгія гады, i калі наракаюць на час, што ён ліхі, гэта, па сутнасці, наракаюць на хвіліну, i калі хваляць час, што ён добры, што файны, гэта хваляць яе — хвіліну.

Твань — «двань»: у ёй змяшаны, знітаваны, не разатнуты на дзве паставы, на два «ставы» вада i зямля, світанне i змярканне, i боскае дыханне яшчэ не дакранулася да яе.

Твань процілеглая зямлі: на яе нельга абаперціся, але процілеглая i вадзе: па ёй нельга плысці.

Калі асяродак зямлі сярод вады — выспа, то твань — выспа, вывернутая на левы бок, антывыспа.

У ёй жывуць «левыя» істоты: чэрці, балацянікі, дрыгвенікі, тваневікі.

I сама твань — істота, у якой нават не «вынатаваны», не выяўлены ні рукі, ні ногі, ні галава, ні тулава.

Твані латва выпільноўваць, захопліваць i паглынаць усё, што прытульваецца да яе, бо ўся яна адначасова i рукі, i ногі, i галава, i тулава.

Абрус засцілаецца на стол — на брус, аблягае яго, надае яму іншы, чым ён меў дагэтуль, статус — святочны, убраністы.

Ён своесаблівы абраз, які далучае прысутных да не абы-якой справы — да стравы, да вячэры, да трапезы, асвячаючы i баслаўляючы яе.

Абрус палатняны, ільняны, русы, бела-русы з вішнёвымі, малінавымі ці бруснічнымі ягадамі чырвані — i ўсіх тых, што сядзяць вакол яго, па яго абрысе, па яго беразе, ён абручае сабой, асяброўвае, i ўсіх надзяляе шчаслівай магчымасцю брадь сабе не толькі ежу, не толькі прысмакі, але разам з імі самую ягоную добразычлівасць.

У адрозненне ад торбы i скрыні, абрус нічога не ўтойвае, нічога не пакідае на чорны дзень, ён адлюстроўвае i «правобразіць» той белы i русы дзень, тое вялікае свята, калі ўся зямля засцелецца абрусам прыязнасці i сяброўства i ўсе людзі — Петрусі, Габрусі, Карусі i Марусі,— адхінуўшы брустверы i землятрусы, хаўрусы i бурсы, нанава сустрэнуцца i пазнаёмяцда паміж сабой.

Калода няўклюдная, але гэтая няўклюднасць укладваецца ў яе, нібы яе код, i калі склюд, долата i сякера, намерваючыся надаць калодзе людскі выгляд, бяруцца згладжваць i злагоджваць яе няўклюднасць, калода «раскалоджваецца», пераўладкоўваецца ў нешта адрознае ад сябе — у кадаўб, карыта, а то i ў лодку.

Калода не памятае, адкуль яна i куды: яна ляжыць, уладзіўшыся ў калдобіне, якую сама сабе выбіла ў доле паводле сваёй вагі i свайго аб'ёму, i слухае, як яе бэсціць i лае кудлаты бадзяга-вецер: калода — лайдак, што адно толькі вылежвае бакі, калода — кладка, па якой ніколі ніхто не ходзіць, калода — клад, з якога няма чаго ўзяць,— i, быццам калоідам, поўніцца горкаю думкаю аб сабе.