Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

«Дурань ты, якая не была б любая табе дзяўчына, што пайшла за другога, але здраджваць з-за гэтага роднаму гораду, сваёй вотчыне — злачынства,— паўшчуваў Усяслаў.— Ідзі, падумай-паразважай. Захочаш крывёю змыць сваю віну — дам табе такі шанец. Не адумаешея — сам вырашу твой лес».

«Дарэмна, баярын, ты да яго такі мяккі,— стрымана, але незадаволена прамовіў рашучы i без літасці да здрадніцтва Бялян.— Змяюк ёсць змяюк. Не ўкусіў цяпер — джгне пазней. Ды i іншых такіх трэба было б перасцерагчы».

Ён — найперш з-за Любкі, каб не азмрачаць ёй настрой i не пакідаць на яе сэрцы камень быццам яе віны за Любаміраў лес — сказаў Беляну: «Давай дадзім яму выратавальны шанец. Усё ж ён добры дружыннік, a калі перагарыцьперадумае, дык, можа, i добрым чалавекам стане».

Праўда, калі хто-небудзь з гасцей шчыра ці наўмысна з хітрасцю пытаў, ці паслалі ў Холм ганца, Усяслаў моўчкі ківаў галавою: так. A калі князі i баяры з падуладных Навагародку ваўкавысцкай, слонімскай, гарадзенскай, свіславіцкай, здзітаўскай зямель улучвалі спрыяльную хвіліну i пыталіся пра новага ўладара Вялікага княства Навагародскага, дык ён прасіў ix пачакаць, а на такі ж запыт захмялелых гасцей за жалобным сталом меў іншы адказ: «Не будзем тут разводзіць такую гутарку», a калі запрошаныя, праўда, паасобку, пры развітанні прасілі ўсё ж сказаць ім хоць слова пра лес навагародскага пасаду, дык ён толькі намякаў: «Усё хутка вырашыць наша веча».

...Ужо за Навагародкам, у полі, калі яны крыху адсталі ад маладых князёў, баяраў i дружыннікаў, Выкінт, павярнуўшыся бокам да сцюдзёнага ветру, што гнаў мокры снег, i закрываючы шчаку бабровым каўняром, задумліва прамовіў:

— Калі я пазіраў на княскія ракі, дык падумаў: які нечаканы паварот! Які лёс Навагародка!

Усяслаў, запыніўшыся поплеч, конь каля каня, сядло каля сядла, слухаў:

— Яшчэ i не так даўно, пад канец таго стагоддзя, ваш Навагародак — невялікі на вашых, славянскіх, землях гарадок-крэпасць, а яго князі, Ізяслаў, сын Васількоў, а потым яго пляменнік, бацька гэтага Ізяслава, Мікула Валошка, княжаць па волі падуладнага Кіеву Гарадзена... I малады князь Ізяслаў пасля бацькавай смерці быў паслухмяны Гарадзену і, здавалася, верна служыў Кіеву, быў непрыязны да Полацака i яго саюзніцы Літвы. Ды спакваля не толькі выйшаў з-пад волі Гарадзена, але падпарадкаваў яго, замірыўся з Полацакам, раднёй па крыві, пасаюзіўся з Літвой, надта з Мендогам, вызваліўся спачатку ад улады кіеўскіх князёў, а потым i Данілы Галіцкага, узвысіў Навагародак i яго землі да Вялікага княства Навагародскага, а сябе — да вялікага Гаспадара!.. I ўсё без вайны, павольна, ціха, з хітрай палітыкай i з дбайным гаспадараннем!.. Нражыў аж восемдзесят сонцаваротаў! Зайздросны лёс! Князь-будаўнік! I гэта не меней за якогасьці ваяўнічага князя! Я нізка схіляю перад ім галаву!

«Гэта — цяпер. А пры жыцці ты яго не вельмі любіў. Асцерагаўся, а то i баяўся яго»,— падумаў УсясЛаў, a ўголас сказаў:

— Дзякуй, кунігас, за добрыя словы пра нашага князя. Праўду кажаш: князь i Навагародак, сапраўды, спакваля ўзвышалі адзін аднаго.

—...i да таго, што ўжо смела рашылі паказаць кулак Данілу...— нібы прадоўжыў ягоныя думкі Выкінт.— I, можа, не толькі яму...

— Не прыпісвай, кунігас, Навагародку таго, чаго ў яго не было i няма.

— Не было, праўда. Але няма ніякай зарукі, што i не будзе. У маладога драпежніка звычайна хутка расце смач i пожадзь.

— Нашы думкі, кунігас, пакуль што найперш пра наша гняздо. Як ахаваць яго i маладзенькіх птушанят.

— Ад цябе, ліса, іншага i не пачуеш,— усміхнуўся Выкінт.— Але скажы шчыра: ні кроплі не палохае цябе самога выклік, што вы рашылі кінуць Данілу Галіцкаму?

— Я — не з тых, хто не ведае, што такое боязь, страх. Гэтыя пачуцці, думаю, павінен адчуваць кожны здаровы чалавек: яны бываюць i патрэбныя. Але...

— ...alea jacta est?[ 79 79 Жэрабя кінутае (лац.). ]

— Мабыць, так, кунігас,— паспрабаваў усміхнуцца i Усяслаў. Яго, як i Выкінта, мігам аблеплівала мокрым снегам. Як i іхніх коней. Ледзь не белым прасцірадлам. Пакрываўся белізною i ўвесь навакольны свет.

— Дык прызнайся нарэшце: каго з літоўскіх князёў вы запросіце на свой пасад? — ужо сур'ёзна запытаў Выкінт.

— Чаму — якраз з літоўскіх?— Усяслаў ужо ўзбіўся на паўжартаўлівы тон i хацеў не адпусціць таго.— Чаму — не з падуладных нам зямель? Альбо з пінеска-тураўскай? З яцвяжскай? Ці з вашай Жамойці?

— Адказваю сур'ёзна на твой жарт: вы i пінеска-тураўская зямля, Бярэсце цягнецеся адно да аднаго, але злучыцца вам не дасць Даніла. Ён жа, а з ім i Куявія з Мазовіяй не дазволяць вам пасягнуць на Яцвязію. Дык куды вам рушыць? На Літву! I лепш за ўсё з літоўскім князем, у жылах якога цячэ i славянская, полацкая, кроў!