Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Пакуль што яшчэ йе.

— Вось каго ты найбольш асцерагайся, а не мяне. Даніла самахоць ніколі не выпусціць вас ca сваіх абшараў, з-пад сваёй волі.

— А ты, князь, не гуляй, не выгадвай на гэтым. Моцны Навагародак — гэта ваша заслона ад драпежніка з поўдня. Дый, кажу, i з іншых бакоў, калі будзем ладзіць. Будзеш мець час — прыязджай у Навагародак, перамоўся з князем Ізяславам пра ўсё.

— Пагляджу,— адказаў той, узяў пад локаць Таўцівіла, які ад наплыву горкіх маладых пачуццяў i няспраўджаных мар гатоў быў заплакаць.— Хадзем, сынавец. Сёння мы мусім адступіць.

— I не павячэраем разам, не вып'ем сузгодчую чашу? — усё ж не выцерпеў, пераможна ўсміхнуўся Усяслаў.

Выкінт нічога не паспеў адказаць: у грыдню пачалі заходзіць княгіня Ганна, Войшалк, Данута, Хвал i іншыя, дорачы Усяславу радасныя ўсмешкі.

— Усяслаў, будзь верны свайму слову, загадай сваёй дружыне затрымацца ў лесе, пакуль мы не выедзем з Руты,— папрасіў Выкінт, калі ён падалаваўся з вызваленымі з палону жанчынамі i парукаўся з мужчынамі.— Мы не будзем доўга збірацца, выберамся адгэтуль хутка.

Як ні ўгаворваў Усяслаў, ні Выкінт, ні маладыя дагэтуль дружныя з ім князі не зажадалі застацца на міравую вячэру — гэта значыць, пакутліва бачыць Міндоўгаву пераможную ўхмылку i чуць яго не вельмі далікатныя кпіны, а потым i п'яныя прычэпы, дык неўзабаве пакінулі са сваімі воямі Руту, a ў яе з навагародскай дружынаю ўехаў Міндоўг — зноў вярхоўным уладаром Літвы, радасны, толькі, мабыць, з кропляй горычы, што яму ўжо сёння не ўдалося расправіцца з супернікамі-праціўнікамі i што з імі наперадзе, канечне ж, спрэчкі, сутычкі, нават барацьба не на жыццё, а на смерць.

— Што — самі не захацелі падавацца да мяне? — не толькі не прытуліўшы, але нават i не павітаўшыся з жонкай-княгіняю, ухмыльнуўся Міндоўг.— Вам было добра i з імі, маімі ворагамі?

Ганна, апранутая ў сціплы цёмны сарафан i ў такога ж невясёлага колеру каптуры, з манаскай бледнасцю i пакорлівасцю на зарана пастарэлым твары, нічога яму не адказала на гэтую, без ніякай потайкі выяўленую пры людзях непачцівасць. Нічога не адказаў i засяроджаны, бледны i смутны, як i маці, Войшалк. Змаўчала звычайна смелая i вясёлая Данута. Нават апусціла вочы.

— Дазволь, князь, мне слова сказаць,— выступіў з-за іхніх спін спакойны Хвал.— Яны не чынілі нам ніякага зла, але з Руты не выпускалі. Князь Выкінг падбіваў тваіх i сваіх сынаўцоў даць вам бой, але яны стрымаліся, пабаяліся раззлаваць Навагародак. Пра астатняе няхай табе раскажа баярын Усяслаў, што перамаўляўся з імі.

— Ладна, веру, што вы не маніце,— усміхнуўся Міндоўг, падаў Хвалу руку, прытуліў да сябе Дануту, Войшалка ляпнуў па плечуку, а Ганне прыязна хітнуў галавою.— Клічце дворскага, цівуна, стольных, няхай усё самае лепшае падаюць на стол, будзем святкаваць нашу перамогу!

3

Праз некалькі дзён Усяслаў палавіну сваёй дружыны пакінуў у Руце, а з астатнімі воямі вярнуўся ў Навагародак. Пасля гэтай, дзякуй Богу, бяскроўнай, але ўсё ж узрушлівай i напружанай падзеі, зноў для яго павялося даволі звыклае жыццё. Без рэзкіх, неспакойна-трывожных усплёскаў, буйнай радасці ці пыхлівага гневу, са штодзённымі малапрыкметнымі, але патрэбнымі для княства, горада i сям'і турботамі ды клопатамі, што пасля, дзень за днём, месяц за месяцам, год за годам, стагоддзе за стагоддзем, збіраюцца, спрасоўваюцца, асядаюць пясчынкамі ў вечны пясок, i новыя нашчадкі зусім альбо амаль нічога не ведаюць пра гэта, жывучы кароткі век i толькі на сваім адрэзку пазнаючы свет, чужое i сваё, самаўпэўнена, а на самай справе вельмі памылкова лічаць, калі хтосьці i зрабіў штосьці вартае, калі хтосьці што-небудзь i пазнаў, дык гэта толькі яны...

Хоць, калі быць зусім праўдзівым, сёлета ўсё ж i ў штодзённай звыкласці былі свае свежыя навінкі: да слова, Усяслаў цяпер неяк іначай, болей узбуджаней i радасней, чым раней, сустрэў сакавіцкае адліжнае цяпло, калі i без сонца, у цёплым, нібы парным тумане асеў, паплыў снег, калі нечакана ў Навагародак аднекуль прыляцела плойма гракоў, што зацьміла сабой рэдкіх сарок, якія дагэтуль мігцелі чорнымі хвастамі на сметніках i адляталіся, калі хто адчыняў дзверы i выходзіў з хаты, ці адзінокіх варон, што, насупіўшыся ці ўсё выцікоўваючы, цярпліва i ў халадэчу сядзелі на плоце альбо на кранасной сцяне ці дрэве, гракі ўміг абселі высокія бярозы, ліпы i ўсчынілі такі радасны галас-гвалт, што ад яго аж закладала ў вушах; любуючыся, Усяслаў назіраў за дружнымі i вясёлымі ручаінкамі, за вялікай шумнай паводкаю, а затым, калі яшчэ не ўвесь сыйшоў снег, i за раннімі гэтай вясной бусламі, жаваранкамі, якія незвычайна хораша, клічучы цяпло, заліваючыся, апявалі з вышыні неба i гоні, што ўжо мясцінамі лёгка i весела зацешылі вочы зялёнай рунню, чорнай, а на болей падагрэтых пагорках i шараватай зямлёю, лапікамі паплавоў са старой травою; люд з узрушэннем, нават незразумелай прагаю да работы ўжо ўскапаў градку-другую цяжкога сырнягу каля дому, пасадзіў моркву, буракі, a ў зацішным сонцапёку i капусту на расаду i з хваляваннем пачаў чакаць таго часу, каб выйсці ў поле з сукаваткам!, смыкамі, раламі, разакамі, драпачамі i баронамі. Калі ж прыляцелі i засвісталі каля сваіх дамовак шпакі, дык i зусім павесялела на душы.