Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

На выездзе з лесу яны запыніліся i прыгледзеліся. За пікамі бярвёнаў былі відаць у звыклых літоўскіх даспехах воі — яны стаялі на нябачных адгэтуль плашкавых насцілах, азіралі наваколле і, калі трэба будзе, могуць адтуль біць стрэламі, калоць коп'ямі, a калі хто няпрошаны палезе на сцяну, дык i секчы яго мячамі.

— Як лічыш, князь, дадуць нам бой ці не? — запытаў Усяслаў у Міндоўга, які запыніўся побач i сумна пазіраў на сваю сталіцу, куды яго не хацелі пускаць.

— Першыя не асмеляцца падняць на цябе меч,— пахмурна адказаў той.

— Дык i мы першыя не падымем на ix зброю.

— Я падкажу зараз самыя слабыя месцы, дзе нядаўна ледзь не зрабілі пралом крыжакі,— падахвоціў яго да атакі Міндоўг.— Бяры крэпасць, пакуль не сцямнела. A калі не возьмем да цямна, дык абкладзем ix з усіх бакоў, каб уночы нават мыш адтуль не вышмыгнула!

— Не, Міндоўг, трэба абысціся без крыв«. Такі Ізяславаў наказ.

— Яны загадалі захапіць мяне жыўцом, а ты што — пойдзеш з імі на перамовы?

— Найду.

— А не будзе гэта ўніжэннем Навагародку? Такі баявы ваявода, пасаднік просіць міру i ласкі ў жаўтаротых!

— Я не буду гэтага прасіць, я ім гэта параю,— спакойна адказаў ён.— Калі будуць разумныя, разважлівыя, дык мір i зшда захаваюцца.

— Толькі не ў мяне з імі. Нам ужо разам не па дарозе. Дык на ніякія перамовы я не пайду.

— Канечне,— уздыхнуў Усяслаў,— табе не трэба ісці туды. Ты, Таўцівіл, Эдзівід, а то, можа, нават i Выкінт не пагаворыце спакойна, адразу ж пачнеце крычаць, абражаць адно аднаго, а пасля схопіцеся за мячы, нальяце столькі крыві, што потым прыйдзецца не сонцаварот i не два разбірацца ды супыняць крывавую ростырку.

— Дык ты што — пойдзеш да ix сам? Адзін?

— Сам. Адзін.

— A калі які дурань ці здрайца пусціць у цябе стралу з крапасной сцяны?

— Вось тады Бялян павядзе дружыну на штурм.

— Не рызыкуй. Ды, кажу, патрасі кулаком, няхай яны едуць сюды, у наш стан.

— Яны могуць паасцерагацца выйсці з крэпасці. Тым больш, што ты тут у запале можаш перакіпець.

— Дарэмна ты будзеш разводзіць цырымоніі,— зморшчыўся Міндоўг.— Шчанюкі яны яшчэ, каб нароўні з выжлам мець варункі!

— Сёння — шчанюкі, a заўтра ўжо — самі спраўныя выжлы... — усміхнуўся шматзначна Усяслаў i загадаў Бяляну: — Давай пасольскія знакі.

Калі той заявіўся неўзабаве з навагародскай бел-чырвона-белай i спрэс белай харугвамі, яго Усяслаў запыніў, выбраў лепшы дзесятак сталых вояў.

Абаронцы на сценах неспакойна назіралі за імі. Канечне, хтосьці з нецярплівых ці падбухторлівых мог пусціць найперш у яго, Усяслава, стралу, але i таму пагражала б смерць ад сваіх за тое, што стрэліў у перамоўшчыка, а старшаму абароны — ганьба.

Непадалёку ад дубовай i акаванай жалезам брамы, перад расчышчаным ад снегу, глыбокім ровам, Усяслаў спешыўся. Канечне, цяпер найбольш рызыкаваў не толькі жыццём, але i сваім імем дый гонарам Навагародка: да яго маглі не выйсці i не адчыніць перад ім браму, як, скажам, у свой час не адчынілі ў Драгічыне вароты перад князямі Данілам i Васількам з сем'ямі, калі тыя вярталіся дадому з уцёкаў ад Батыевага нашэсця з вотчыны Конрада Мазавецкага i вялі з сабой чужую сілу, каб з той зноў заўладарыць у Галічы i Валыні.

Ды не, Усяслава не асаромелі: неўзабаве, кал i вялікае i чырванаватае сонца зусім нізка павісла над зямлёй, нешырокая, для праходу людзей, адчынілася брамка, i з крэпасці выйшаў малазнаёмы, маладзейшы за яго баярын князя Таўцівіла, падышоў i стаў на крайку таго берага рова. Крыху памаўчаўшы, пасля лёгкага наклону запытаў:

— Што хоча сказаць нам навагародскі ваявода?

— Я прыйшоў сюды найперш як пасол нашага князя.

Паколькі спаўняю княскі наказ, дык магу гаварыць толькі з князямі Таўцівілам i Эдзівідам.

— Я перадам твае словы маім князям,— баярын адкланяўся i вярнуўся ў крэпасць. Праўда, даволі хутка адчынілася вялікая брама, а сюды, на роў, апусціўся на тоўстых ланцугах мост з абчасаных бярвёнаў.

— Як толькі зойдзе сонца, я павінен выйсці,— сказаў Усяслаў дзесяцкаму.— Калі не выйду, няхай баярын Бялян запатрабуе, каб мяне выпусцілі. Не выпусцяць — бярыце крэпасць.

Сказаў, пакінуў свайго каня, узяў трох рослых дружыннікаў i падаўся ў Руту. Мост за імі зноў паднялі, а браму зачынілі; Таўцівілаў баярын пад насцярожлівыя i запытальныя позіркі вояў павёў яго ў Міндоўгаў просты, але моцны з тоўстых абчасаных бярвёнаў хорам з невялікімі акенцамі-дыхнікамі. Мяча ад яго i ад дружыннікаў не забралі.

У асветленай ужо грыдні, куды Усяслаў зайшоў адзін, яго чакалі добра знаёмыя Таўцівіл i Эдзівід — абодва рослыя, з доўгімі светлымі валасамі, прыціснутыя на лобе i на патыліцы чырвонай з жоўтай пазалотаю стужкай, у аднолькава сініх кашулях i скураных, вырабленых са скур аленяў безрукаўках. Таўцівіл быў худы, з доўгім носам i тонкімі губамі, a Эдзівід паўнеўся ружовымі шчокамі ды таўставатымі, яркімі, як у жанчыны, губамі.