Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Канечне, такая парыўчасць маладых князёў не толькі раздражніла, але i абурыла Усяслава: ён добра адчуў за ёю чужы нашэпт. Ды ён, выслухаўшы ганца, нават брывом не павёў — наадварот, яшчэ ўхмыльнуўся: «Дзецюкі захацелі пагуляць ва ўладароў Літвы!» Параіўся з князем, а пасля затрубіў збор i загадаў Бяляну збіраць дружыну ў паход, а то i рыхтавацца да зімняй аблогі. Паехаў з імі i Міндоўг, бо без яго паход выглядаў бы ўварваннем у суседнія землі.

Падаліся перад сакавіцкім дасвеццем — яшчэ цёмным, з лёгкай вясновай маразянкай, што сцягнула за ноч ваду, пакрыла яе лёдзікам, а снег — цвёрдай скарынкай, дык снежна-лёдны дол пад конскімі нагамі храбусцеў, гулка парушаў перадсвітальную навакольную цішыню. Каб лепш бачыць дарогу i не расцягвацца ў цугу залішне, запалілі светачы — некалькі ix з бяросты, з прасмаленага пакулля было наперадзе i столькі ж ззаду калоны. Калі дагаралі адны светачы, ад ix прыпальвалі новыя, дык увесь цёмны час ехалі ў чырванавата-жоўтым мігценні святла, кідаючы ад сябе i коней цені ўбок, дзе згушчалася цемрадзь, i абдаючыся гаркаватым дымком. Калі цемната на небе i ў наваколлі пачала паволі траціць чарнату i цадзіць шэрань, каб неўзабаве скупа заяснецца, факелы патушылі. Калі пасля таго, як заднела i наліўся спачатку светла-шэрым, а потым жоўта-чырванаватым колерам усходні край неба, коні, прадчуваючы сонца i дзень, узбуджана зафыркалі. Усё болей сям-там у паселішчах, у багацейшых хатах, пачалі блішчэць акенцы-дыхнікі, a ў нос даваць дым з сасновых i бярозавых дроў, што сачыўся праз стрэхі. Паказваліся i людзі, што тапталіся пры дварах, насілі ваду, запрагалі коней у сані, а да ўсяго ix, коннікаў, ярасна аббрэхвалі ахаладнелыя i засумаваныя за ноч сабакі. Пазней ехалі пад сонцам, што падымалася ўсё вышэй i свяціла, грэла мацней, a ўдзень нават пачало прыпякаць, ад чаго i ад трушковага бегу павільгатнелі спіны i бакі ў коней.

Калі перайшлі яшчэ накрыты тоўстым лёдам Нёман, дык у пушчы з высокай елкі ўгору нечакана струменьчыкам павіўся рэдзенькі, а потым клубам паваліў густы дым — значыць, літоўскі дазорца, што сядзеў на дрэве, згледзеў ix i даў знак сваім. Неўзабаве на іхняй дарозе паўстала ўжо конная літоўская старожа. Убачыўшы Міндоўга, які знарок выехаў наперад i грозна насупіўся, некаторыя воі з яе сумеліся.

— Ну што? — сярдзіта запытаў ix Міндоўг.— Здрадзілі, гатовы падняць на свайго вярхоўнага князя лукі, коп'і альбо мячы? За якую ж плату прадаліся?

— Князь, мне загадалі... — прамовіў дзесяцкі, пажылы вой у скураных даспехах i з мячом, але сказаў не зусім цвёрдым голасам.

— Што табе загадалі? — пыхнуў гневам Міндоўг.

— Захапіць цябе, звязаць i прывезці ў Руту.

— Хто табе такое загадаў?

— Князь Таўцівіл.

— Дык кідайся, хапай! — пакпіў Міндоўг.— Чаго стаіш? Чаму не спаўняеш загад «законнага вярхоўнага князя?» — I не чакаючы адказу: — На калені, здраднік! Ну!

Пажылы вой, бачачы перад сабой лес вострых бліскучых навагародскіх пікаў, мігам спешыўся, бухнуў вобзем. За ім упалі на калені i астатнія са старожы.

— Варта было б за здраду выпусціць вам кішкі, абматаць ix вакол дрэва i пакінуць вас на пакутлівую смерць,— раз'юрана працадзіў скрозь зубы Міндоўг,— але... Каецеся?

— Каемся, князь,— загаманілі ўкленчаныя ў нізкім паклоне.— Нас змусілі сілай падпарадкавацца.

— З гэтага боку ніякай небяспекі Руце няма,— Міндоўгаў голас пацішэў, але ўсё яшчэ быў суровы.— Дык ва ўвесь дух скачыце ва ўсе нашы высі, пушчанскія куткі i падымайце на ногі ўсіх вояў! Няхай ідуць на Руту i памагаюць выгнаць з яе змоўшчыкаў i маіх ворагаў! Хто не паслухае — таму смерць лютая.

Старожа неўзабаве мігам панеслася ў розныя бакі, a маўклівы Усяслаў i ўзбуджаны Міндоўг паволі, раз-пораз кідаючы позіркі па баках, рушылі далей абсонечаным уверсе, усланым перакрыжаванымі доўгімі ценямі, а сям-там i з ярка-белымі палянамі лесам наперад, да Руты, асцерагаючыся, каб засада не абрынула на ix загадзя падсечаныя вялізныя i разлапістыя елкі альбо хваіны. Чым далей, тым болей большаў i гусцеў цень, мацнела лясная стынь: сонца, не набраўшы вялікай вышыні, увачавідкі паніжэла, паблекла, неба страціла блакіт, воблакі — падзалочаную белізну, а яснасць пачала па-вячэрняму сутоньвацца.

Вось нарэшце знаёмы стары лес парадзеў, а пасля зусім саступіў месца бярэзінам i альхоўю: пачалася сырая i цяпер балацявіна, а за ёю гусцілася самае рознае кустоўе, а за ім як на далоні адкрылася шырокае поле, на якое сцяною падаў цень з супрацьлеглага, заходняга боку, накрываючы сабою зямлянкі i паўхаткі; пасярод поля i селішчаў, на невысокім узгорку, стаяла асвечаная сонцам Міндоўгава сталіца. Не, гэта не быў горад, нават не было i гарадзішча: тут меліся роў, за ім — невысок! земляны насып, а на насыпе стаяла абгарода-гародня — завостраныя пікамі ўверх высокія i змацаваныя адно з адным бярвёны, а за ёю, як добра ведаў Усяслаў, было некалькі дзесяткаў драўляных баярскіх i дружынніцкіх дамоў, пасярод якіх высіўся двухпавярховы, таксама толькі з дрэва княскі хорам. Як крэпасць Рута далека са ступал а Нолацаку, Навагародку, Менску, Ваўкавыску ці Гародні: там было нямала пабудоў з цэглы i каменю ды i сцены былі нашмат трывалейшыя.