Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Было ўжо на адзіноце, а цяпер вось удвая альбо ўтрая цвярозае i страшнае сумненне: што я раблю? Усё гэта патайное — не так, як у людзей, яна не павінна была дапусціцца да яго, гэта можа прынесці ёй бяду i кару.

— Ну, гавары праўду,— пад полудзень зноў схавалася з ёй у яе пакоі Марыля.

Любка апусціла вінаватую галаву i цяжка маўчала.

— Я ўжо тыдзень-другі прыкмячаю: надта ўбірацца ты начала... Праўда, то вясёлая, лётаеш, як на крылах, то заду мен ная ці сумная. Гэта — не проста так у мал ад ой дзяўчыны. Відаць па вачах, хто ходзіць па начах... Прызнавайся: пазналася з баярынам?

Кал i яна зноў не выціснула ні слова, Марыля на гэты раз начала па-новаму:

— Не бойся. Я такая дапытлівая не таму, што надта цікаўная альбо хачу пусціць пра цябе нядобрую пагалоску i абняславіць. Каб ты была якая ліхадзейка, дык мне было б усё роўна. Ты для мяне як дачка. Каб ты ведала, я нават за цябе баюся: даў табе Бог усяго шмат. I рост добры, i паставу, i красу, i сэрца добрае. Гэта — вялікі дар для дзяўчыны, але i небяспека немалая. Хараство жаночае — вялікая спакуса для хлопца у i мужчын, яны з-за яго, бывае, што хочаш зробяць, а то i зусім здурнеюць. Вось, прадчуваю душой, i баярын наш неабыякавы да твайго хараства...

I далей:

— Ён трымае вялікі цяжар на сваіх плячах, нам з табой не разабрацца, пра што ён думае i дбае, але не зусім шчаслівы. Сівее ўжо, а можна сказаць, жаночай ласкі i не зведаў... Не бойся, прызнайся: па вяло яго да цябе, маладой, здаровай i пагляднай? Прылашчыў?

Цяпер, як ніколі, Любка верыла Марылі, але ўсё роўна не магла сказаць праўду, Не толькі з-за сябе, але i з-за Усяслава. Ды ён прасіў пакуль што патаіцца, не расказваць нікому нічога.

Марыля, здаецца, усё добра адчула i без яе слоў, адвяла вочы:

— Я з ім пагавару.

— Не трэба,— падала голас Любка і, мабыць, залішне з маленнем.

— Трэба,— пахітала галавой тая.— Бо трэба, дачка мая, думаць пра тваю долю. Бабай ты ў любы час станеш, а вось бабе дзяўчынай ужо не быць ніколі... Хочаш выйсці за Любаміра? Ён вачэй з цябе не зводзіць, малады, здаровы, баярын яго паважае.

— Не. Я не хачу за яго.

— Вы адно аднаму да пары. Што цяпер, як бачу, чэпіцца, гаворыць абы-што, дык на тое свая прычына. Маладое піва заўсёды шуміць, але выхадзіцца...

— Не.

— Не любы хіба?

— Не,— стаяла на сваім Любка. Сапраўды, ёй не зусім падабаўся Любамір, ды як яна магла цяпер думаць пра іншага, калі падакляравала Усяславу быць з ім заўсёды i ва ўсім.

— Маладая, дык не ведаеш усяго,— уздыхнула Марыля.— Пойдуць дзеці, будзе адна радасць i адна болька — злюбішся. Па сабе ведаю. Самым дарагім стане.

— Не.

— Глядзі, дачка мая, не падмані сама сябе,— прамовіла Марыля.— Можа, мне i не трэба гаварыць, але скажу: з нашым баярынам хоча парадніцца баярын Расціслаў... Яго ж старэйшая дачка — зусім маладая ўдава...

Пачуўшы такую пагрозную навіну ды раптам успомніўшы, што нядаўна сюды прыходзіла хітрая i л i хая баярыня Раксана, залівалася тут салоўкай, шапталася з Марыляй i запрашала яе да сябе,— дык вось цяпер ад усяго гэтага Любцы ажно шугнула ў галаву, пацямнела ў вачах: як яна i казала асцярожна Усяславу, навагародскія баяры захочуць ажаніць яго толькі з баярыняй i з той, якая трэба не толькі яму, але i ім.

— Дабраслава — гэтаксама вельмі паглядная,— нібы паспачувала ёй Марыля.— Але яшчэ болей хітрэйшая i зласнейшая за сваю маці. Не дай Бог прыйдзе сюды гаспадыняю — усіх нас адгэтуль прагоніць.

Павярнула галаву, i убачыўшы, што Любка ў адчаі закрыла вочы далонню i плача, прыхіліла да сябе:

— Так ужо, дачка мая, было, ест i будзе: не садзіся не на свае сані. Роўны роўнага шукае. Князь — княгіню, баярын — баяры ню, чалядзін — чалядзінку, а смерд — смердку. Ты ўжо не малая, дык i сама павінна ва ўсім гэтым добра разбірацца.

Не вытрымаўшы, Марыля таксама ўсхліпнула:

— Божа, як цешуся табой, але як i, кажу, баюся за цябе, дачка мая. Душа твая добрая спявае, а сэрца тваё залатое любіць увесь свет. Ты лётаеш. Але ты, дачка мая, не птушка, марна не жадай лятаць высока ў небе. Як i я, старая ды брыдкая, хадзі па зямлі, не думай панаваць, а служы...— A калі ў яе ад гэтых суровых слоў ажно ўздрыгнулі плечы, пачала супакойваць: — Паплач-паплач, дачушка. Слёзы жаночыя, бывае, мацней за ўсякі меч, але, бывае, i самыя лепшыя лекі... Вінаватая перад табой i я, старая дурніца, недагледзела: баярын наш — вой умелы i знатны, валадар вялікі, чалавек паважны, але ўсё ж мужчына...

4

Тым часам Усяслаў, не ведаючы, што разгарэлася ў жаночых душах у яго доме i што задумалі ўчыніць Расціслаў i Раксана, ціха ступіў у Князеву спальню.