Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Я, Марыля, не ганарлівая i не крыўдлівая,— прытуліла яе.— Я з табой пасяджу хвіліну-другую i каля печы. Ты рабі сваё, замінаць табе не буду.— A калі Марыля хацела завесці яе ў свой пакой, заўпарцілася.— Не-не, хадзем да печы. Мы ж з табой даўно ўжо не бачыліся, не гаварылі, хоць некалі былі таварышкі.

I цяпер прыманіла: якія яны былі сяброўкі! Яна, прыходзячы сюды, мела на розуме толькі сваё: залавіць тут аднаго Усяслава, самой прыціснуць яго ў кут ці, калі гэта ёй не ўдалося, прыкінуцца прыяцелькай Усяслававай жонцы, а на самай справе псаваць той, хворай, нервы. На яе Марылю заўсёды пазірала звысоку, як на чэлядзь. Тая цяпер добра адчула яе няшчыры тон, але не павяла нават брывом, прыбрала свежыну, моркву i зелень са стала, запрасіла яе сесці на простым зэдліку.

— Як жывеш, Марыля?

— Дажываю, баярыня, сваё,— услед за ёй прысела пры стале на іншым зэдліку i тая.

— Ніколі не зойдзеш,— падакарала Раксана.

— Хіба я пара табе, баярыня, каб з табой гутарку весці альбо вар піць? — адказала тая, не падымаючы вачэй.— Ды заўсюды клопатаў шмат па доме i па гаспадарцы. Сама ж ведаеш, баярын наш не любіць трымаць шмат слугаў.

— Ведаю i цябе, i твайго баярына. Ты — не як мая неахайніца i зладзейка кухарка. Ты — увішная, спраўная, вялікая чысцёха, смачна ўсё гатуеш. Маленькая, здаецца, слабая, але трымаеш на сабе ўвесь дом. Баярыну-ваяводзе ты за маці. Ен шануе i любіць цябе.

— I мы ўсе шануем i любім яго.

— Ведаю,— сказала яна, адчуваючы, што будзе нялёгка падступіцца да гэтай простай, шчырай, але строгай i справядлівай жанчыны.— Яму, беднаму, як гаючая вада твая мацярынская спагада, дабрыня i ласка.

Марыля стрымана змаўчала: якая чуйная на кпіны, здзек i крыўду, такая ж чуйная i на лішнюю пахвалу.

— Ды...

Тая насцярожылася, падняла галаву i чэпка зірнула — здаецца, не ў вочы, a ў душу.

— Як ведаеш, мы з нябожчыцай добра ладзілі, гаварылі пра ўсё i шчыра,— павяла яна сваё далей,— дык я маю права сказаць i пра запаветнае. Пра твайго гаспадара. Якраз табе. Ты не супраць?

— Гавары, баярыня.

— Кажу ж, яму ўежна i ўлежна за табой, але ён яшчэ не стары. Зажалобіўся ён вельмі, зацяўся, засланіўся ад усяго жывога, зарана асудзіў сябе на адзінокую старасць. Хіба не так?

— Так, баярыня,— згадзілася Марыля.— I я не раз ужо яму казала: задоўгая жалоба, баярын, з'есць табе душу, састарэеш i аслабееш без пары, без часу.

— Яму, Марыля, трэба яшчэ жаночая ласка. Ці, кажы шчыра, мо я не тое гавару?

— Чаму не, тое,— зноў апусціла галаву Марыля.— Ды, кажу ж, ён не слухае. Лепш сказаць, паслухае i нічога не скажа. Толькі яшчэ болей задуменны стане.

— Трэба неяк памагчы яму. Бо, як у вас добра кажуць, i птушцы адной нудна...

— Трэба. Але каб толькі яшчэ болей душу яму не павярэдзіць.

— Я разумею цябе, Марыля, але, канечне ж, ты разумееш i іншае. Трэба, каб ён яшчэ жыў, радаваўся, як i кожны жывы чалавек.

— Трэба,— зноў згадзілася старая дабрадзейка. Значыць, яна, Раксана, знайшла правільны ход размовы.

— Ён i сам, можа, пра гэта думае, але i сам сябе дакарае,— пачала яшчэ бліжэй падступацца Раксана.— Ты ж жанчына разумная, абачлівая, найбліжэй да яго, дык улуч хвіліну i зноў, але больш разважліва пагавары з ім, памажы яму зрабіць нялёгкі, але патрэбны крок. У Навагародку ж нямала прышжых i добрых баярынь. Дзяўчат, маладых удоў...

Чарнява-сіваватыя Марыліны бровы падскочылі ўверх: ці не здагадалася, куды я на хіліць?

— Давай вось разам падумаем, як лепш з ім пагаварыць, каго яму паращь узяць за жонку. Зайдзі днямі да мяне, параімся. Хто ж яму паспрыяе, верне яго да жыцця, калі не мы з табой? Добра?

— Добра,— яшчэ раз згадзілася тая.

Праз некалькі дзён Марыля зайшла да баярыні Раксаны, пашапталася з той i вярталася дадому са шчодрым падарункам.

Несла сілай увапхнуты адрэз візантыйскага шоўку, нібы прыгаршчы гарачых вуглёў i ненавідзела, кляла сябе: дурніца, якая старая путавумная! Як даверліва паддалася на хітрыкі i крывадушную ману вядомай усім ведзьмы, як спрытна абвялі яе вакол пальца! Зрабілі змоўшчыцай i памагатай, каб усунуць у іхні дом сваю дачку, а гаспадару — змяю, якая будзе быццам ласкава грэцца на ягонай грудзіне, а потым нечакана, калі трэба будзе ёй, смяртэльна джгне.

Марылю затрэсла не толькі тое, што яе, старую сумленную жанчыну, каму Усяслаў верыць, як сваёй маці, хочуць купіць за анучу i ганебна спажыць, але яшчэ i іншае: яна можа паспрыяць, што да ix прыйдзе маладая спешчаная, распусная маладзіца, злашкодніца, якая, канечне ж, загаспадарыць тут са сваёй мамуляй i пераверне ўсё ўверх дном. Пра такіх, як Раксана i яе Дабраслава, людзі добра гавораць: «Як восы злыя — i дарослыя, i маладыя».