Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Раксана, разумеючы, у чый гародчык ён каменьчык кідае, змаўчала: як не было ёй, жонцы i маці, непрыемна ад такіх здзеклівых намёкаў i слоў пра яе i дачку, але сёння муж меў слушнасць у іншым — можа, i ў галоўным...

2

Як i адчувала Раксана, гарачая i ганарыстая Дабраслава спачатку слухаць не хацела пра такога мужа, як Усяслаў (не кахала ды, прызналася, i баялася), хацела маладога i ўвішнага. Яна адкрыта сказала дачцэ: «Дурніца ты! Калі хочаш хадзіць у шоўку, смачна есці, мякка спаць, уладарыць не толькі над сваімі халопамі, але i над усімі навагародскімі баярамі, дык не толькі згаджайся, але бяжы сама да такога чалавека! Ды, урэшце, на гэта ёсць i дзядзькавая воля, воля Галіцка-Валынскай зямлі». Капрызная i ўпартая Дабраслава здалася, толькі паплакала з-за матчынай перамогі.

Праз тыдзень-другі, уведаўшы, што Усяслаў па сваіх клопатах выехаў у воласць, Раксана падалася да яго будыніны.

Калі іхняя хароміна была ўвіта рознай разьбою, размалёваная (яе рабілі не тутэйшыя, a кіеўскія майстры на свой лад), дык Усяславаў дом быў зусім просты: першы паверх — з вялікіх абчасаных i змацаваных вапнаю каменняў i чырвонай цэглы, другі — з аплазаванага дрэва. Сякаятакая аздоба была толькі на вокнах ды ў шчытах: вокны знізу ўверх былі акаймаваныя дошчачкамі з узорам, а пад нізам i паверсе — ліштвамі з выразанымі пеўнікамі, а шчыты былі забітыя вузкімі дошкамі ў елачку. Гаспадар любіў усё простае i трывалае, тутэйшы стыль; многія дамы i двары навагародскіх купцоў, рамеснікаў былі нашмат заможныя i аздобістыя, чым дом гэтага знатнага баярына. Адно, бадай, чым шыкаваў i Усяслаў, было тое, што i ў яго будыніне былі шкляныя вокны i дымаход: у многіх суседніх гарадах, нават, казалі, у Ноўгарадзе, дымаходаў не было i ў многіх багатых людзей, палілі ў печы па-чорнаму — дым абаграваў хаціну.

Сёння Раксана не прайшла міма з паднятай галавою, a ветліва павіталася з Усяслававымі слугамі — Дубейкам i Крукам, прыязна ўсміхнулася маладому дружынніку Любаміру — той, як убачыла, расставіўшы рукі, гарэзна заступаў дарогу нібы незадаволенай Любцы, нават прыветна прамовіла вялікаму рыжа-беламу сабаку, які заліваўся брэхам i ажно рваўся з ланцуга, выскаліўшы буйныя зубы:

— Ты што — забыў мяне, дурненькі? Я ж шчанём цябе насіла на руках. Сціхні, супакойся: я ж — не таць.[ 46 46 Таць — злодзей. ]

Слугі, канечне, здзівіліся — i што яна завітала якраз сюды, дзе не была ўжо шмат гадоў, i што яна такая ласная, нізка схіліліся ў паклоне, a Любамір адчапіўся ад Любкі — тая, пунсовая, збянтэжаная, не прывеціўшы яе, шмыгнула ў дом. Праўда, дружыннік ітры дзвярах быў непарушны i, калі яна падышла, загарадзіў кап'ём дарогу.

— Ты не ведаеш мяне, вой? — запытала яна ў яго, незнаёмага.— Я — баярыня Раксана, жонка дворскага Расціслава i даўняя прыяцелька гэтаму дому.

— Баярын у ад'ездзе,— непахісна адказаў той.— Без яго я i цябе, баярыню, не маю права ўпусціць у харомы.

— Я прыйшла не да баярына, а да Марылі,— сказала яна, здзіўляючыся, што цяпер тут такая строгая варта.— Пакліч яе хоць сюды, на двор.

— Пакліч Марылю,— прамовіў ахоўнік Любаміру.

Малады i статны дружыннік-красун паслухаў, падаўся ў дом i неўзабаве вярнуўся з Усяслававай кухаркаю. Яна, выціраючы рукі фартухом (толькі што крышыла моркву), нізка схіліла галаву. Як i раней, дробная, але борздкая.

— Марыля,— загаварыла да той з недаўменнем,— чаму цяпер перада мной зачыненыя тут дзверы? Я ж з нябожчыцай-баярыняй был i лепшыя сяброўкі!

Прыхлусіла, канечне: тая раўнавала, недалюблівала i баялася яе, здаровую i прыгожую, а сябравала з Міндоўгавай Ганнай, хоць, можа, якраз суседка-княгіня ўпотай цешылася з яе Усяславам. Здаецца, яе Данута падобная не на Міндоўга, а на Усяслава.

— Так, баярыня, Цішук загадаў,— адказала Марыля,— нікога старонняга ў дом не пускаць без гаспадаровага дазволу.

— Дык вы i мяне не дапусціце? — усміхнулася.— Я — небяспечная? Але — чым i як? Магу падпаліць ваш дом? Ці, можа, надумаюся ў рукаве альбо пад падолам прынесці i скрытна падсыпаць яду ў той булён, што ты варыш гаспадару?

Марыля ніякавата зірнула на дружынніка-ахоўніка i на яго запытальны позірк падала знак — указальным пальцам ткнула сабе ў грудзі. Той адступіў, i яны, жанчыны, зайшлі ў дом.

— Выбачай, баярыня, але не магу запрасіць у гаспадыніную святліцу,— ідучы ўслед, як i заўсёды, зусім не лісліва, толькі спаважна прамовіла Марыля.— Усяславава воля — не пускаць туды ні адну жанчыну. Мы, свае, заходзім туды толькі калі-нікалі. Працерці пыл ды праветрыць.