Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Любка! Люба! Любоў! Але ідзі, а то я зноў магу напасці на цябе.

Яна борздка падхопліваецца, сяк-так апранаецца i вышмыгвае з ягонай спальні.

Босая, лёгкая, папраўляючы на сабе адзенне, Любка, як учора падымалася, так цяпер спускалася па лесвіцы з другога паверха асцярожна, узіраючыся i прыслухоўваючыся да ўсяго падазронага ў доме. Ды перад сваім пакоем неспадзявана сутыкнулася нос у нос з Марыляй — тая, мусіць, заходзіла падняць яе з пасцелі i даць работу. Была ўжо ў мяккіх атопках, у фартуху i хустцы.

— Ідзі сюды,— загадала тая шэптам і, азірнуўшыся па баках, пацягнула за руку ў яе пакой. Зачыніўшы за ёю дзверы, напала: — Дзе гэта ты ходзіш? У начной кашулі? Босая i такая разбэрсаная?

Любка ажно злякалася ад такой неспадзеўкі, ад дапытліва-асуджальных позірку i шэпту.

— Я... Я...

— Ну што «я»? Дзе была?

— Я выходзіла...

— Куды? — не адчэплівалася старая.

— Ну...— залоўленая знянацку Любка ніяк не магла супакоіцца, спрытна зманіць.— Трэба было...

— Што — «трэ было»? Каму? Гавары ўсю праўду!

— Мне, як толькі прачнулася, здалося: кліча баярын. Падышла да яго дзвярэй, пастаяла i вярнулася...

— Не мані! Не ўмееш! — не паверыла ні слову Марыля.— Пасцель сваю ты нанач не разбірала! Ды вочкі во бегаюць-лыпаюць!

Марыля прамовіла такое, i тут жа яе выцвілыя вочы ажылі, пабольшалі, а рот разявіўся, што яна аж закрыла яго далонню ці то ад страху, ці то ад жаху. Пахітала сама сабе галавой, а тады секанула, нібы крапівою:

— Ты спала з гаспадаром!

Любка, анямеўшы, зірнула ўжо з мальбой i слязьмі: не чапай, ні пра нішто не пытай мяне, цётачка! Я не магу, не маю права табе нічога сказаць! Але тая, наадварот, не адчэплівалася:

— Кажы праўду: там начавала? На адной пасцелі з баярынам?

Слёзы ўжо заслалі Любцы вочы, а страх i боязь — розум. Яна не магла ні адмаўляцца, ні маніць, хоць дагэтуль ніколі не была без'языкая ці зусім нясмелая.

Марыля ж нібы пускала ў яе стралу за стралой:

— Узяў? Сілай? Па тваёй згодзе? Ці яшчэ нічога ў вас не было? Гавары, усё гавары, а то раскажу пра тваю ўсяночную бацькам!

Пачуўшы, як па крыху рыплівай лесвіцы важка спускаецца наніз Усяслаў, добра ведаючы, што гаспадару трэба будзе неўзабаве лёгкі сняданак, Марыля нарэшце адпусціла яе руку:

— Потым пагаворым. Цяпер пераапранайся, мыйся i бягом да мяне да печы. Баярынаву спальню потым прыбярэш.

Любка не магла не паслухаць тую, якую ўсе лічылі старшай сярод чэлядзі i якую паважала за прыязнасць да яе, памагала потым Марылі гатаваць сняданак i полудзень, праўда, стараючыся сёння не пазіраць старой у вочы, а заадно думала-перадумвала, што i як будзе затым гаварыць. Ужо залоўленая, прадчуваючы, што хутка, канечне ж, усе ў доме, а з імі i Любамір, які з сёлетняй вясны не дае ёй прайсці на двары i які не раз шаптаў ёй на вуха, што заўтра-паслязаўтра папросіць баярына дазволіць узяць яе замуж,— дык вось хутка ўсе ўведаюць пра яе грэх. Тактак, пра грэх, бо тое, што яна ўчыніла да шлюбу, i ёсць дзявочая віна. Бадай, як ніколі, задумаўшыся пра сябе i свой лес, успамінаючы, калі, як i што здаралася з некаторымі нешчаслівымі дзяўчатамі ў Навагародку, яна пачала не так баяцца таго, што баярын Усяслаў ад яе адрачэцца, прагоніць, пакіне, можа, з дзіцем, колькі з незвычайным страхам асцерагалася бацькоў, людзей.і іхніх языкоў, кпінаў i насмешак. Каб яе спакусіў просты хлопец, той жа дружыннік Любамір, дык бы ёй спачувалі i асуджалі б нягодніка, а раз яна пайшла на ківок пальца баярына, уявіла сабе штосьці тое, што не для яе, то за гэта дастанецца нямала.

Яна які ўжо час, не меней аднаго сонцаварота, адчувала: у гэтым доме, куды яе ўзялі з вялікай, зусім не заможнай сям'і, толькі двое, з кім гаспадар абыходзіцца іначай, чым з іншымі. Гэтыя двое — Марыля i яна. Старую слухае i паважае, а вось яе, маладую, мае калі не за дачку, дык за шмат малодшую сястру: не толькі ніколі не накрычаў на яе i не абразіў, але нават не ўзбудзіў голасу, гаворыць з усмешкай i жартамі, купляе ў рамеснікаў i купцоў, прывозіць ёй здаля падарункі. Што да яе, дык яна спачатку бянтэжылася перад ім, нямела, як перад грозным навагародскім баярынам, чыйго толькі позірку баяцца i простыя i заможныя ды ўладныя навагародцы, а потым паступова прывыкла i пачала абагаўляць, як казачнага волата-асілка ці таго ж Усяслава Чарадзея, князя полацкага, пра якога, як чула, баярын шмат гаварыў княжычу i Міндоўгаваму сыну Войшалку. Калі ж ён нядаўна, вярнуўшыся з далёкага паходу (а яна, сапраўды, вельмі ўзрадавалася, што ён жывы i здаровы), паклікаў да сябе на ложак i ўзяў яе руку, дык ад дужасці i цяпла ягонай далоні ёй перадалося яшчэ штосьці i іншае. Першы раз яна аддалася яму з павагай, пакорай, зачараваная тым, што ён так хораша просіць. Пасля, бываючы часта з ім сам-насам, нават у пасцелі падоўгуд яна міжволі ўбачыла i іншае: ён жа — найперш маладжавы мужчына i да ўсяго лагодны, гуллівы, як i хлопец, прагны да жаночай ласкі i ўмее сам быць пяшчотным, змусіць забыць усё на свеце i цешыцца тым, што прачнулася ўжо ў ёй, а то кідае ў такі пачуццёвы вір, што потым нічога не разумееш, ходзіш як сама не свая.