Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Дай жа, гаспадар i карміцель наш, я цябе пацалую,— ведаючы, які цяжар на яго сэрцы, пяшчотна, памацярынску, прамовіла i прыхілілася, пацалавала ў шчокі, што ён ажно расчуліўся ад такой спакойнай, нешматслоўнай i глыбокай дабрыні простай смердкі. Вось так шчымела душа, нагортваліся на вочы слёзы i пяршыла ў горле, калі пасля далёкага паходу яго сустракала маці-нябожчыца.

— Радая, што вярнуўся i што зноў можаш на мяне бурчаць? — як не было цяжка, але ўсміхнуўся ён.

— Жартуй сабе на здароўе са старой,— без крыўды адказала яна.— Але каб ты ведаў, як цяжка чакаць воя з паходу!..— I не вытрымала, усхліпнула.

Расчуліўшыся, дала волю слязам як жанчына — жонка i маці: у свой час чакала дадому мужа, потым — сыноў, страціла ўсіх, цяпер адна на свеце. Яму, Усяславу, за маці. Бурклівая, нават адна з усіх ягоных слуг пакрыквае часамі, але справядлівая, добрая i адданая яму. У паходзе ён, лічы, не хвалюецца за свой дом i гаспадарку: ведае, што Марыля ва ўсё ўнікне, усё дагледзіць, не дасць ніякай патолі іншым. Ён вельмі не дзякаваў ёй за гэта, нібы ёй якраз так i трэба было рабіць, але яна добра адчувала яго маўклівую павагу.

Марыля адхілілася, паднесла падол фартуха да твару i, прыгорбліваючыся, пайшла ў дом; слугі-мужчыны па-ранейшаму стаялі са схіленымі галовамі, а вось Цішукова дачка, Любка — стройная i прыгожая ў чырвонай скіндачцы з сінімі стужкамі, што падалі на спіну, у кароткім аксамітным вышытым гарсэціку, што хораша аблягаў яе ўжо натапыраныя грудзі, у доўгім сінім, з чырвонымі клеткамі андараку, запрасаваным у складкі, a ўнізе з чырвоным арнаментам, з чырвонай калышкай на поясе,— дык вось гэтае ажанчыненае дзяўчо сёння пазірала на яго i са збянтэжаннем, i з захапленнем.

— Марыля павітала мяне як маці, а чаму ты не вітаеш як малодшая сястра?— міжволі, цешачыся яе маладосцю i яркай свежасцю, загарэзаваў ён.

Любка мігам запунсавела, апусціла зіхоткія вочкі, легка ступіла, ледзь-ледзь прытулілася, далікатна пацалавала яго ў шчокі i тут жа, не падымаючы галавы, адступіла. Божа, усё гэта адбылося за кароценькі міг, але нечакана, як i тады, шмат гадоў таму з Ганнай, па ягоных жылах пайшла-пабегла цеплыня. Ад хвалюючага дотыку дзявочых калень, жывата i пруткіх грудзей ды ад пяшчотных вуснаў.

Вунь які ўжо час бачыць яе, вунь колькі ўжо разоў гэтая Любка праводзіла яго i сустракае з далёкай дарогі, але сёння, як ніколі, усхвалявала сваёй дзявоцкасцю. Між тым гэтая неспадзяваная цеплыня перакінулася ўжо ў гарачыню i проста жарам укінулася ў плоць. Сумеўшыся (што з ім ды якраз цяпер, калі ў княстве такая жалоба, калі толькі што перажыў успамін пра даўні свой усплёск пачуццяў да Ганны?), нібы вінаваты за недазволеную правіннасць, ён ужо не мог спакойна пагаварыць са слугамі-мужчынамі, уведаць ад ix усе апошнія навіны, павярнуўся да пажылога i сівога Крука:

— Лазня гатовая?

— Гатовая, гаспадар,— адказаў той з наклонам.

I ў лазні (столь з аполкаў, наверсе — кастрыца, сцены з бярвёнаў, падлога з дошак, печ-каменка), кал i голы сядзеў, уваграваўся, пацеў на лаўцы, а потым ляжаў на палку i ажно крактаў-стагнаў ад пякельнага духу, што ўскідваўся парай ад гарачых каменняў i ад веніка, якім хлістаў Крук, а затым, калі мыўся, пераапранаўся ў бялюткую доўгую кашулю, калі, саромеючыся зірнуць у вочы дапытлівай Марылі, сілкаваўся і, урэшце, калі ўжо стомлены i ў той жа час амаладзелы ляжаў у сваёй спальні на чысценькай i свежа-халаднаватай пасцелі,— дык вось увесь гэты час яго не толькі не пакідалі, а нават узмацняліся ўзбуджанасць, адмысловы жар i покліч плоці. Ён i здзіўляўся, што такое яшчэ можа быць (думаў, што перагарэў ужо як мужчына-каханак ці, лепш сказаць, мусіў змарнаваць свой любоўны запал), i саромеўся, i разам з тым разумеў, што непатрачанае i нязведанае бярэ сваё. Ён, бачачы, што Любка-дзяўчо паволі, але нястрымна, як тая калючая i не кідкая шыпшына, расцвітае пяшчотнай i прыгожай кветкаю, абдзяўчыньваецца, не мог не захапіцца ёю. Не, ён не меў юрлівага намеру, даваў старэйшай дачцэ яго вернага дружынніка i ахоўніка прытулак, каб пасля памагчы яе бацькам выдаць яе замуж i даць добры пасаг, зрабіць шчаслівай у аддзяку за верную службу яе бацькі, ён любаваўся ёю, як кожны любуецца кветкай — гэтым незразумелым, але цудоўным дарам нрыроды. Ды вось, мабыць, гэтыя захапленне i любаванне перараслі ў каханне. Не ў маладыя ўжо гады. Сорамна некаму, нават сабе прызнацца, што ўжо дзед, мае ўнука, ваявода — дзяржаўны i ваенны муж, мусіць дбаць пра Навагародак i ўсю Навагародскую зямлю, а ён усё яшчэ жыве не толькі па розуме, але i з пачуццямі. Ці, можа, гэта звычайна, добра, што ён умее i цяпер заўважаць хараство, любавацца, адчуваць трапяткое маладое хваляванне? Можа, дарэмна ён пасля мігу любові з Ганнай i жончынай смерці пачаў глушыць свае пачуцці, пазбягаць таго, без чаго не павінен жыць здаровы i чулы мужчына?