Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

...Любка паставіла конаўку з хлебным квасам на зэдлік i, пачціва апусціўшы вочы, хацела выйсці. Бедная, яна, мабыць, зусім не здагадвалася, што ён не хоча адпусціць яе з пакоя, жадае бачыць, цешыцца яе красой i маладосцю, дабрэць, чалавечыць ад яе шчырасці i дабрыні — дзякуй богу, каханне, чуласць i сардэчнасць яе бацькоў перадалі ёй усё лепшае, а прырода да гэтага шчодра надзяліла яе красою. Канечне, Любка — навагародская красуня. I як казала гэтай вясной яму Ганна, красуня не халодная, не бязлітасная ды неміласэрная, а лагодная i прыстойная.

— Любка,— бачачы, што яна вось-вось сыйдзе, запыніў яе,— пачакай.

Яна, пачуўшы адменны ягоны голас, раптоўна запынілася i аж сцепанулася плячыма. Пастаяла міг знерухомлена, а пасля павярнулася, зірнула i сарамліва, i з нейкім незразумелым сполахам.

— Замкніся i хадзі сюды,— па-змоўніцку прамовіў ён, a калі яна паслухала і, здаецца, ажно заміраючы, падышла, паказаў вачыма на стол каля акна з шасцю зашклёнымі рамкамі.— Вазьмі тую хоўтку.[ 42 42 Xоўтка — шкатулка. ]

Любка ўзяла прастакутны, з выгнутым вечкам, чорны, з залатымі кветкамі пудэлак, паднесла да яго.

— Адчыні вечка.

Адчыніла. У шкатулцы ляжалі шкляныя рознакаляровыя i пазалочаныя бранзалетьт, залатыя пярсцёнкі i завушніцы, розныя каралі — падарунак князя Данілы для ягонай дачкі.

— Падабаецца? — усміхнуўся.

— Вельмі! — як i кожная дзяўчына, захапілася ад такога багацця i хараства.

— Гэта — тваё.

У яе мігам падняліся чарнявыя броўкі: усё гэта — мне? Ды гэта ж сама меней для баярыні! Мне можна насіць толькі простае, самае вялікае сярэбранае!

— Табе-табе,— запэўніў ён з уцехай, што можа прынесці ёй радасць.— Начапі тое, што табе найболыи спадабалася. Тут. Цяпер. Я хачу ўбачыць, як гэтыя рэчы не столькі ўпрыгожаць цябе, колькі ўпрыгожацца на табе самі!

Любка сумелася, зніякавела. Канечне ж, ёй былі даспадобы гэтыя ўпрыгожанні, але яе стрымлівала тое, што яны не для яе. Яны — для Звеніславы.

— Чаму ты не хочаш упрыгожыць золата, шкло, серабро i эмаль? Зрабі мне прыемнасць, пацеш мяне маладосцю i красой.

Яна зірнула на яго са здзіўленнем: ён ніколі не быў да яе такі строгі, як да іншых, але i не гаварыў вось так ласкава. Канечне ж, яна адчула: гэтая ласка да яе не як для дачкі паважанага ім чалавека, не як для пакаёўкі, а як для маладой i прыгожай дзяўчыны. Пасля выбрала самае дарагое i шыкоўнае, начапіла на вушы, на шыю i на рукі, ужо трошкі з выклікам стала перад ім: глядзі, вось якая я, гаспадар!

— Сядзь каля мяне, краса ненаглядная,— папрасіў.

Падышла, апусцілася на краёк ложка — бокам, не пазіраючы на яго.

З хваляваннем, як у падлетка, узяў яе невялікую, не агрубелую ад цяжкай i бруднай працы, але, як адчувалася, дужую ад сялянскіх генаў руку:

— Скажы шчыра: ты чакала мяне з паходу?

Змаўчала, ніжэй апусціла галаву.

— Прашу: скажы.

Ледзь варухнула вуснамі:

— Чакала.

— Як?

— Так, як i ўсе...

— Я ведаю, як ты чакала бацьку. Але я хачу пачуць, як ты чакала якраз мяне? Як свайго гаспадара ці i як чалавека?

Чуйная душой, дык пачала разумець, пра што ён дапытваецца. Запунсавела, як i нядаўна на дварэ.

— Скажы,— зноў папрасіў,— гэта для мяне шмат значыць.

— Чакала, i як гаспадара, i як чалавека,— амаль прашаптала.

— Зірні на мяне,— пацягнуў яе за руку.— Усю праўду скажы: радая, што я вярнуўся жывы?

Зірнула ўмітусь:

— Як i ўсе, радая.

— Я ж не пешчу вас усіх. Як вы кажаце, я строгі, а то нават часамі i суровы.

— Ты i справядлівы, добры...

— ...але стары ўжо, брыдкі...— падхапіў яе словы.

— Няпраўда! — па-маладому загарачылася яна.— Я так не сказала.

— Але хацела сказаць?

— Не! Ты яшчэ не стары і... харошы...

— Магу яшчэ падабацца жанчынам? Нават дзяўчатам?

Раптоўна пыхнула чырванцом, не адказала.

— Не маўчы, гавары праўду,— запатрабаваў, трошкі наўмысна смела, але з хваляваннем. Не дай бог, калі яна шчыра скажа, што ён шэпшаль ужо трухлявы, дык ён гэтага не вытрывае.

— Ты падабаешся многім... I жанчынам, i дзяўчатам...— сарамліва адказала яна.

— А табе?

Налілася ўжо чырванню, твар — яе паспелая каліна.

— Для цябе я ўсё ж застары, праўда? — паблюзнерыў.— Яшчэ раз скажу: гавары, i толькі праўду! Маны мне не трэба, яе я не дарую i табе, краса ненаглядная.

Плюснула павекамі, гатовая ледзь не заплакаць. Мусіць, не магла ўсвядоміць усяго, саўладаць з тым, што так нечакана абрынулася на яе яшчэ незагартаваную душу:

— I я ж казала: ніякі ты яшчэ не стары...