Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— I я, Ганна, зямное стварэнне, дык i мне хочацца ўсяго зямнога...

— Разумею, мілы i добры зямны чалавек,— ціха, без усхліпу, заплакала.— Нам бы было добра, але... Ёсць гэтае «але»...

Выйшла так, як i захацела Ганна. Пасля гэтага яны бачыліся i рэдка, i часта, былі нават сам-насам, але болей ужо не збліжаліся як мужчына i жанчына. Калі яна пазней нарадзіла дзіця, усхваляваны, ён дапытваўся, ці не ягонае яно.

— Чаму ты думаеш, што ты майстра толькі на дзяўчынак? — жартам адказала яна, папаўнелая i пахарашэлая пасля новых родаў.

— Я хачу ведаць: бацька я тваёй дзяўчынцы?

— Не ведаю, Усяслаў,— пацепнула плячыма.— Але я радая, што маю разумнага i здаровага сына, а цяпер вось ужо i здаровенькую i пекную дачушку. Назаву яе Данутай, не супраць? Данута — прыгожае дрыгавіцкае імя!

— Я не супраць, але...

— Ніякіх «але»!— жартам загадала, узяла i прыласкала яго руку.— Будзь спакойны. Я не толькі дагледжу сваіх дзетак, але i жыццё ім сваё ахвярую. Я жыву i буду жыць далей найперш дзеля ix. Калі што трэба мне ад цябе, дык толькі адно, Усяслаў: раз мой Войшаль гэтак горнецца да праваслаўнай веры, да Навагародка, княжычаў вашых i да цябе, дык дзядзькуй яго. Гадуй з яго мужнага мужчыну, воя i мудрага князя...

— Я згодзен, Ганна,— адказаў ён шчасліва.— Але я твайго сына-княжыча настаўлю на свой лад...

— Настаўляй так, як i сваіх княжычаў. Я цалкам давяраюся табе. А вось дачушку настаўлю сама. Можа, як жонку катораму вашаму княжычу.

Вось так тады пагаварылі. Затым, паволі астуджваючыся i маючы шмат клопатаў, ён сапраўды, пакрыху ўтаймаваў сваё каханне да Ганны, меў толькі i большыў да яе глыбокую пашану. Часамі нават думаў, пытаў у самога сябе: a ці не быў тады, той цёплай i хмельнай ноччу, дзіўны сон? Можа, не было той бліскавічнай весялосці, тых прагных пацалункаў i слодычных кароткіх, але i доўгіх, як вечнасць, хвілін? Можа, усё тое ён прыдумаў i ўявіў?

Ды не, вось праз гады нечакана пачуў гэтае «... i для нас». Што яно значыць? Усё ж пасеянае ў страсці яго семязерне ўзышло?

— Сцеражыся,— яшчэ раз папрасіла Ганна, мала цяпер падобная на княгіню, больш на богачынную манашку, праўда, замужнюю i маці дваіх дзяцей.

— Не хвалюйся, Ганна,— сардэчна сказаў ён.— Hi сябе, ні вас у крыўду не дам.

— Вось i добра,— усцешылася тая i адышла да дзяцей. Да рослага, як i бацька, але не рыжаватага i не пахмурнага, а русявага i з мяккімі, як у маці, рысамі твару Войшалка ды да сярэдняга росту i поўненькай вясёлай гаварухі Дануты — тая, як i заўсёды, пазірала на яго са збянтэжаннем. Нібы душой адчувала тое, пра што таілася яе маці. Ці, можа, маладзенькая, яна не магла не сумецца ад яго пяшчотнага позірку.

Праўда, цяпер i Войшалк, i Данута пазіралі на яго зусім незвычайна, з павагай i ў той жа час са шкадаваннем: упершыню ўбачылі, як ён, каго лічылі тут самым моцным, хто мог амаль усё, стаў на калена i апусціў перад князем Ізяславам вінаватую галаву. Невыпадкова ж маці суцешвае яго i просіць быць пільным, а перад гэтым не на жарт устрывожыўся бацька-князь. Маладыя Войшалк i Данута, але добра ведаюць: Навагародак для ix — не толькі прытулак, але i крэпасць. I, канечне ж, найперш з-за моцы тут Усяслава.

Войшалк хацеў штосьці сказаць яму, але, здаецца, не знаходзіў самых патрэбных слоў, толькі мыляў вуснамі ды адкрываўся яму душой. Больш, чым любімаму пястуну. Адчуваючы гэта, Усяслаў, адыходзячы з грыдніцы, з падзякай паціснуў яму плячук, але ні яго, ні іншых не запрасіў з сабою. Хацеў пабыць адзін. У бядзе i горы не кожны выходзіць на людзі, выяўляецца ўвесь як ёсць, той-сёй (а Усяслаў быў якраз такі) намагаецца пабыць сам-насам, адзін пазмагацца з нядоляй i з самім сабою.

6

У вымеценым i пасыпаным жоўтым пяском двары Усяслава сустракала толькі яго нешматлікая чэлядзь: старая Марыля (яна ў свой час прыслужвала яго жонцы i карміла сваімі грудзямі яго дачку, а цяпер была старэйшай на кухні), два маладыя стражнікі-дружыннікі, Міраслаў i Любамір, а таксама хлеўны Дубейка i яго памочнік Крук — абодва слаўныя, але пакалечаныя ў бітвах дружыннікі, якім ён за былую воінскую доблесць даў тут прытулак, а з-за ix выглядала дачка яго цяперашняга знатнага дружынніка Цішука, Любка, яго пакаёўка.

Усе перажагналіся, радуючыся, што ён, гаспадар, вярнуўся жывы, а потым схілілі галовы ў пашане i вітанні.

— Дзень добры вам усім,— цёпла павітаўся ён са слугамі, якія i за жонку, i за дачку ладзілі яму ў дамоўцы цяпло, спакой i ўтульнасць.

Першая падняла галаву нізкая, дробная, але заўсёды жвавая Марыля, выцерла белым, з чырвонай нашыўкаю, фартухом рукі, пад вачыма, а пасля ступіла да яго.