Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

Мяне i яе неяк аднойчы паклікалі ў дэканат, дзе, гнеўна блішчучы вачыма, у якіх самазадаволена застылі веліч i пагарда, упэўнена разваліўшыся на крэсле, сядзела кэпэсэсніца, а за сваім сталом прымасціўся наш дэкан — пажылы, кучаравы i сівавалосы, з буйным чырвоным носам мацак, які, гаварылі, бярэ хабар з бацькоў абітурыентаў i студэнтаў-завочнікаў, а таксама ласы на прыгожых студэнтак.

Дык вось ён, як было відаць, труслівы перад кэпэсэсніцай, пачаў павучаць нас: «Вы ж — будучыя гісторыкі, дырэктары школ альбо нават партыйныя работнікі, дык найлепш павінны разумець: рана-позна ўсе мовы, культуры ў СССР павінны зліцца ў адну, у абагацелую рускую мову i культуру. Мы, беларусы, маем вялікі гонар першымі падаць тут прыклад».

Скажу шчыра, я змаўчаў на такую тупасць альбо на свядомую подласць, а Іна не выцерпела:

«Гэты тэзіс быў модны пры Хрушчове, Мазураве i Машэраве. Цяпер іншая, больш узважаная, нацыянальная палітыка».

«Замаўчыце,— дэкан пачырванеў ужо ўвесь.— Іначай мы будзем вымушаны развітацца з вамі!»

«I яны маюць ступені i званні, вучоныя! — абурылася Іна, калі мы выйшлі з дэканата.— Невукі ці хітрыя прыстасаванцы-падлізы!»

Якая была гэтая Іна? Вышэй сярэдняга, амаль майго росту, даўганогая i танклявая, драбнаватая, як, скажам, англічанкі, на твары, не сказаць, каб ужо красуня пісаная, але абаяльная бландзінка з блакітнымі, здаецца, сумнаватымі вачыма. Што асабліва кідалася ў вочы, дык гэта тое, што яна заўсёды, як помню, насіла клёшныя ці джынсавыя вузкія, з рознымі замежнымі наклейкамі штаны i свэтры альбо блузкі, а свае светлыя валасы прыпадымала да верху галавы, а там прытыкала ix шпількамі, a хвосцік ад ix апускала ўніз, а на яе высакаваты лоб звісаў падстрыжаны чубок, а каля адной i другой скроні — гарэзны завіток. Па характары, наколькі я ўжо ўведаў за паўтары гады, яна была жыццярадасная, але чамусьці часамі скрытная i сумотная. Да гэтага часу паміж намі была звычайная чалавечая ці, лепш сказаць, студэнцкая прыязнасць, калі i мы адно аднаго, бывала, падратоўвалі кнігамі альбо канспектамі. I не больш.

«Іна,— сказаў я ёй тады.— Ты, можа, не будзь з імі такая дзёрзкая. Я стаю i буду стаяць на сваім, бо мне ўсё гэта роднае i дарагое, а табе нашто непрыемнасці ды з-за чужога чалавека?!»

«Хіба мы зусім чужыя? — яна зірнула на мяне пільна, ясна i, здаецца, чула.— Хіба мы не калегі па жыццёвым шляху, не павінны памагаць адно аднаму?»

«Усё так, Іна,— адказаў я.— Але, бачыш, яны могуць падшыць палітыку, а то i сапсаваць лёс».

«Ты збаяўся няладзіцы?»

«Не».

«Дык i маўчы, калега. Не вучы, каб i я хітравала, была абыякаваю, безуважнай да таго, што дарагое іншаму».

Праўда, праз некалькі дзён, калі яна лабыла на выхадныя дома — у Барысаве, дзе служыў яе бацька-вайсковец, яна сказала мне: «А ведаеш, ты перасцерагаў мяне недарэмна. Калі я дома расказала пра цябе i пра той інцыдэнт, дык i бацька-падпалкоўнік, i маці, i мой муж-беларус напалі на мяне: будзь далей, не звязвайся з нацыяналістам!»

«Вось бачыш!..— усміхнуўся я.— Прыязнасць з ворагам небяспечная!»

«А ты хіба вораг? Каму?» — усміхнулася i яна.

«Выходзіць, усім. У тым ліку i самой Беларусі. Шаную, люблю яе ўсё — значыць, яе вораг. Хоць пры гэтым шаную, люблю i ўсё іншае добрае, прыгожае на свеце, у тым ліку i рускае. Ды ў нашых умовах трэба любіць толькі рускае. I пры тым не лепшае, a касмапалітычнае, масавае».

«Алік,— яна называла мяне, Альфрэда, якраз так,— я пра ўсё гэта не задумвалася дагэтуль. Раскажы мне калі ў вальнейшыя хвіліны пра вашу гісторыю, культуру, навучы вашай мове».

«Думаеш, я сам шмат гэтага ведаю? Мяне ж вучылі ў школе, а пасля ў сельскагаспадарчым тэхнікуме, у арміі выпускнікі нашага i іншых такіх дэканаў, такіх выкладчыкаў, як наша кэпэсэсіха. I працую я з такімі ж спецыялістамі».

«Але ж ты працуеш у вёсцы, дзе яшчэ, як ведаю, захавалася беларуская стыхія. Ды ты, як адчуваю, шмат чытаў, умееш гаварыць не калькамі, штампамі з нялепшай рускай мовы, a мысліш самастойна, арыгінальна. Цябе мне люба слухаць па-беларуску».

«А ты не баішся, што я цябе абеларушу, адлучу ад бацькоў i мужа?»

«Не баюся. Зусім».

«Ну, глядзі, каб потым не дакарала, што звязалася не з тым, кім трэба».

4

«...Сёння зноў позна вярнулася са студэнцкага інтэрната, дзе жыве А.

Вось села далей апісваць свой жыццёпіс (канечне, хтосьці можа ўхмыльнуцца: ах, якая значная асоба, каб весці дзённік! Няхай кпіць, але я не магу не запісаць — не, лепш сказаць, не пагаварыць сама з сабою!) i задумалася: чаго я хаджу пасля лекцый да А.? Што — я, сапраўды, хачу лепш ведаць той край, куды нас прывялі i, як кажа бацька, запынілі, можа, i назаўсёды шляхі-дарогі (тут, у Беларусі, кажа мой стары, нам будзе лепш, чым у роднай Расіі)? Ці я хачу пачуць усё гэта якраз ад А.? Ці я хачу найперш быць больш з ім? Я сама не разумею сябе. Мне чамусьці добра, што ён, старэйшы, можа, на гадоў пяць ці сем, ёсць, што з ім добра сядзець побач ў аўдыторыі, у чытальнай зале, размаўляць ці маўчаць. Далібог, я ўпершыню пазнала, што з чалавекам — не, не з жанчынаю, а з мужчынам — добра, хораша, прыемна i памаўчаць, адчуваючы штосьці спакойнае i радаснае а д н о. Я вось ужываю гэтае «штосьці», але сама цяпер не магу зразумець, што гэта такое: яно, гэтае штосьці, сыходзіць найперш ад А. Я не магу яму пра гэта сказаць, бо баюся яго напужаць: ён, можа, падумае пра гэта ўсё інакш, чым я, палічыць мяне іншай, горшай ці, чорт яго ведае, нават лепшай, чым ёсць я на самай справе. Ды ўсё ж я да яго цягнуся i буду цягнуцца, бо за ім ёсць нейкая сіла, моц, вера, перакананасць, пазіцыя, мужчынскасць, чаго так не хапае ў нашым жыцці. З ім ты адчуваеш сябе слабою, але ў лепшым сэнсе гэтага слова, а ад яго табе сыходзіць тое, з-за чаго хочацца жыць, кахаць.