Янка Брыль - Сёння і памяць

У застоллі Якуб, заўсёды культурна стрыманы ў спажыванні «і гушчы, і рэдкасці», быў молада, хмельна вясёлы. Любіў спяваць. Помніцца адна з папулярных у пачатку пяцідзесятых гадоў песень на словы Ісакоўскага: «Лучше нету того цвету». У лёгкай, прыемнай мелодыі — як найбольш адпаведныя словы, якіх, здаецца, ні замяніць, ні месцамі пераставіць.

дружна вядзе кампанія, а наш Якуб, замест «души», якая «поет», на хаду хапае радок з наступнага куплета і выводзіць:

І песню абрывае рогат, у найстарэйшага — наймаладзейшы.

Што ж, маладосць, і ў сорак яшчэ маладосць, якая з-за турмаў ды з-за вайны так апазнілася. Ды справа не толькі ў гэтым.

Гадоў праз дваццаць пасля таго «маку» ды тых «іголак», калі мы ўтрох з Алесем Адамовічам адпачывалі (і працавалі трохі) у Друскеніках, Якуб быў на сёмым дзесятку. Нястомны хадун і лыжнік, любіў ён і кампанію. За адным з намі сталом сядзела ціхая, інтэлігентная маладзічка, якою мы дружна, неназойліва апекаваліся. За іншымі сталамі сядзелі, таксама ўперамежку, жанчыны, мужчыны рознага ўзросту і розных прафесій, тут нібы адмовіўшыся ад іх, на час аб'яднаўшыся ў свабодзе памаладзелага адпачынку. Неяк марозным ранкам мы схадзілі на рынак і там, між іншым, Якуб купіў слоічак хрэну. З гэтым слоічкам у абед, пачаставаўшы свой стол, ён пайшоў па бліжэйшых, як быццам нікога там не падзяляючы на суседзяў і суседачак. Толькі як быццам, бо да першай накіраваўся за трэці стол. Адтуль мы часта чулі вясёлы голас і смех, бачылі і галоўную весялуху, румяную, блакітнавокую ды бойкую русявачку. З гэтага пачалося знаёмства, якое спакваля і лёгка, хораша перайшло ў сяброўства. Калі яна, Галя, ад'язджала, мы ўжо праводзілі яе па вакзал, потым аднойчы, у Мінску, зноў жа ўтрох, сустракаліся ў кафэ, тады ўдвух з Якубам былі ў яе дома, у прыемнай, дружнай сям'і, з двума сыночкамі, з любімым мужам, з нейкай сваяцкай утульнасцю. У гэтай дружбе мы з Адамовічам былі не галоўнымі, любаваліся ёю, ведаючы, як яна патрэбна Якубу, калі не па-дзедаў- ску, дык па-бацькоўску. Бачу, як яна, наша слаўная беларуская Галя, плакала, калі Якуб Герасімавіч памёр. Цяпер мы з ёю час ад часу перазвоньваемся, і ўсе размовы нашы не бываюць без яго.

Праз восем год пасля чыстых, атуленых снегам Друскенікаў, улетку, праездам з Масквы ў Прагу, у мяне гасцявалі чэхі, пара блізкіх людзей. Трэба сказаць: не ў мяне, а ў нас, у гэтае «нас» уключаючы не толькі маю сям'ю, але і Якуба, без якога нам за святочным сталом заўсёды кагосьці блізкага не хапала. Тым больш што тады ўжо ён быў трэці год адзінокі, без Ані. Назаўтра, пасля гасцявання ў нас, Марцэла і Вацлаў настоялі на сустрэчы ў іх, у рэстаране гасцініцы. Адной з адзнак яго, Якубавай, весялосці, жыццёвасці, да канца невычэрпнай, мне бачыцца той вальс, на які ён запрасіў нашу мілую, паважаную госцю, як ён тады, кавалер на восьмым дзесятку, вірыў ды фігурыў, крыху па-даўняму, па-чамяроўску ўзняўшы сваю і даміну руку, як наша госця здзіўлена, амаль захоплена глядзела на яго, а мы, з-за стала, на іх у маладым, разгайданым натоўпе.

...Камбат забіты, а вышыня не ўзята. Пасланы быў капітан Міско, тады ўжо штабны афіцэр. За тую вышыню, узятую, у яго Чырвоны Сцяг, першы сярод пяці баявых ордэнаў. Ён не насіў іх, падмацаваўшы мноствам франтавых і працоўных медалёў, і не расказваў лішне, так сабе аднойчы адказаў на маё пытанне.

Стрыманага, карэктнага, я двойчы не бачыў яго, на жаль, у выбуху справядлівага абурэння. Аня расказвала, як яны ехалі загарадным аўтобусам і нейкі малады хамула, нічога не баючыся, нікога не паважаючы, брыдка лаяўся пры дзецях, пры жанчынах, і ніхто яму нічога не асмельваўся сказаць. Якуб падышоў да яго, папрасіў быць культурным, а той тады — на яго. Падумаеш, «ачкарык», ін-ці-лі-генцыя!.. Якуб надышоў да шафёра, папрасіў яго спыніцца і адчыніць дзверы. Ашаламіў таго здаравілу, схапіўшы за каршэнь і, крутануўшы, за порткі ззаду, датарабаніў да дзвярэй і шугануў на асфальт... Другі выпадак, пра які ўжо ён расказваў мне сам, адбыўся на працы. Адзін падкапай з даваенным стажам сказаў на спакойнага, паважанага ў калектыве таварыша: «Падумаеш, ты ваяваў! Мы яшчэ паглядзім, дзе ты гэтыя свае ордэны ды медалькі браў!..» Тут у работу пайшло першае, што трапіла пад руку — рэдакцыйнае крэсла, якое франтавік схапіў і ўскінуў, каб апусціць. «Таварышы, дзякуй ім, не далі...» Капцюх той, вядома, напісаў у славутае «куды трэба». Якуб пайшоў на выклік з поўнай гатоўнасцю панесці пакаранне, але той, ад каго яно залежала, выслухаўшы яго, з усмешкай разумення, што асабліва дарэчы бывае на вуснах высокаадказнага чалавека, сказаў толькі: «А нервавацца ўсё-такі лішне не трэба...»