Аляксей Карпюк - Свежая рыба

Нарэшце ЁН зрабіў ласку — звярнуў на мяне ўвагу. Падараваў нават яблык. Толькі сам чамусьці ніколі больш на нашым двары не з'явіўся; мажліва, што яго ўзялі ў армію, а мо трапіў і ў турму — не было мне ў каго спытацца.

Маленькае чырванабокае яблыка я паклала ў запаветнае месца і ледзь не малілася на яго, покуль яблыка не згніло і не стлела зусім.

З той пары праляцела ўжо больш як сорак гадоў. Я ніколі не даведалася нават, як ЯГО зваць. Але выразна памятаю ЯГО голас. Памятаю яго з усімі адценнямі і нюансамі. Часамі і цяпер яшчэ імі жыву.

1

У канцы красавіка 1958 года ў Нёмане прыбыло столькі вады, што ён выйшаў з берагоў. Кажуць, паводкі такой яшчэ не было з таго часу, як жывуць у Гродне людзі.

А разліўся так Нёман вось чаму. У вытоках гэтай ракі ляжаць Навагрудскае і Мінскае ўзвышшы. Там заўсёды бывае многа снегу, але растае ён, на наша шчасце, тыдні на два пазней, чым сходзіць з палёў пад Лідай, Мастамі, Скідалем, Гроднам і Друскенікамі. Такім чынам талая вада з нізоўя ды сярэдзіны ракі паспявае ўплысці да Балтыкі ды апаражніць рэчышча для талага снегу з-пад Навагрудка і Мінска.

У гэты ж год снег растаў адначасова ўздоўж усяго Нёмана, яго прытокаў, і карыта цэнтральнай воднай магістралі раптам стала замалое, вада гвалтоўна выйшла з берагоў. Рэчка ў Гродна затапіла піўзавод, заліла лесапілку насупроць абкома партыі, хлынула на прынёманскія вуліцы, а ў вобласці апынулася пад вадой 480 вёсак ды сотні хутароў! Месцамі вада ўзнялася на 10 метраў вышэй нормы!

І вось табе наш «ціхі» Нёман.

Ён бурліць, пеніцца ды дзіка, нецярпліва і з хуткасцю 18-20 кіламетраў у гадзіну прэ аграмадную масу жоўта-бурай вады ў Балтыку. Пазносіў выступы берагоў, павыпростваў сабе рэчышча, захапіўшы сотні гектараў, выганаў, балот і сенажацяў, злізаў масты і мосцікі, бетонныя пліты на ўзбярэжжы ў Гродне, як карова языком злізаў з паверхні зямлі тэлеграфныя слупы і мачты высакавольтных лініяў — бетонныя, жалезныя, драўляныя.

Ад жудаснай стыхіі не адарваць вачэй.

То верхавінкамі, то карэннямі дагары куляюцца на плыні выносныя елкі, сосны і дубы.

Як мокрыя парасоны, плывуць уздутыя коні, каровы, свінні ды авечкі.

Бытта тысячы, дзесяткі тысяч запалак, высыпаных у ваду, плывуць, бязладна таўкуцца і падскокваюць бярвенні ад разбураных хат, свірнаў і хлеўчыкаў — круглыя, абчэсаныя, з пазамі, з абламанымі канцамі і абтрапанымі, як мачала.

Недзе размыла могілкі, і вада, нібы з цацкамі, гуляе сабе трунамі — то выставіць іх цёмным бокам, то белым нутром, то выстраліць уверх крыжам.

Галоўны мост пад нагамі дрыжыць і хістаецца, бытта ён картачны домік, а не з масіўнага бетону, бытта вось-вось абрынецца з машынамі і людзьмі ў пякельны водаварот — жанчыны баяцца да яго нават падыходзіць.

Стыхія гудзе, раве, скрыгіча і свішча — як у вайну грымела артылерыйская кананада ў часы артпадрыхтоўкі. Гэтае гудзенне, бытта вар'яцкі лямант, каторы дзень раздаецца магутным рэхам нават за кіламетр ад берага — і на Савецкай плошчы. Каб цябе зразумелі, трэба да людзей крычаць з усяе сілы.

Гродзенскія галкі збіліся ў вялізную чараду і дакладна так, як яны гэта рабілі ў вайну пад час бамбардзіроўкі горада, з дзікім і трывожным лямантам ды ў паніцы, бедныя, шугаюць то ў занёманскую частку горада, то цэлай хмарай і гэтак жа сама высока з крыкам імчаць зноў назад.

Але трагедыю не ўсе так прынялі да сэрца.

Дом ля Гараднічанкі, дзе яна ўпадае ў Нёман і канчаецца адхон старога замка, стаяў, здавалася, даволі высока на беразе, а цяпер і ён увесь пад вадой. Выстае толькі хрыбет даху са шпакоўняй. Шпачыха сабе сядзіць на яйках, а яе каханы на перакладзіне радыёантэны высвіствае нешта мажорнае і вясёленькае, бытта нічога і не здарылася. Аднекуль прыплылі стомленыя качкі. Яны вылезлі на хрыбет даху ды пачалі старанна чысціць пёркі. Шпак змоўк, нахіліў галаву ды насцярожана на іх зверху цікуе. Гэтым эгаістам — хоць увесь свет стань дагары нагамі, іхнія клопаты не перасякаюцца з нашымі.» * : ^

Накіроўваюся да начальства.

У аблвыканкоме каторы дзень працуе камісія па барацьбе з паводкай. На сценах, на сталах — карта вобласці, раёнаў. Зводкі воднай і метэаралагічнай службаў мяняюцца кожную гадзіну. Безупынна звоняць тэлефоны, дзейнічаюць тры рацыі, у калідоры тоўпяцца пасыльныя — дакладна, як у час наступлення ў штабе корпуса на перадавой. Чуваць адрывістыя загады:

— Кіркевіч, бяры верталёт, грузі дзве тоны хлеба і праз паўтары гадзіны даставіш у Лунну, там людзі галодныя! Зразумела? Дзейнічай!