Віктар Казько - Неруш

2.

Але Мацвей Роўда ў той вечар на танцы таксама не пайшоў, бо не хадзіў на іх у Княжборы ніколі. А вось што дзіўна: не было на танцах і Надзькі. I дарэмна малодшы лейтэнант, што прыкаціў сёння ў Княжбор разам з таварышам, такім жа як і сам новенькім, толькі што з іголачкі малодшым лейтэнантам, шукаў яе. Вынік яго пошукаў і адлучак меўся сумны: яму давялося зноў, праўда, цяпер ужо па пару з сябрам, піхацца з матацыклам да самага горада. Парупілі княжборскія хлапчукі, па сваёй ужо ініцыятыве, бо ніхто іх па гэты раз не падбухторваў, проста ім спадабалася, і яны заправілі матацыкл ваеннага чалавека, каб не парушаць традыцыі ўжо, каб ваенныя пераканаліся: ёсць і ў вёсцы Княжбор свае традыцыі. I малодшыя лейтэнанты пераканаліся: на світанні без якіх бы ні было здарэнняў і прыгод— на мосціках на гэты раз іх ніхто не сустракаў і не спачуваў — дапхалі свой матацыкл да часці, каб больш у Княжбор і нагою не ступаць. I тым самым далі волю і ежу языкатым княжборскім дзеўкам і маладзіцам, развязалі ім языкі: маўляў, гуляла Надзька з літэрам, а ён яе кінуў, кінуў, і ўсё. Уся вёска гаварыла, толькі сама Надзька ні сном, ні духам ні аб чым не ведала. I іншае было ў яе наўме, але аб гэтым ведаў толькі Васька Барздыка, ён сядзеў дома і кляўся, што ўрэшце ўсё будзе па яго.

А Мацвей у гэты час знаходзіўся каля магазіна, ішоў ён у той магазін, у карчму да Лявона Цупрыка, з адной і вельмі зразумелаю мэтай. Трывожна скончыўся для яго сённяшні дзень, і ўстрывожыла не здарэнне з трактарам, які, дарэчы, ужо выцягнулі, на буксіры толькі што на радасць дзецям, пад іх крыкі: тапельца вязуць, тапельца вязуць — прыцягнулі паўз магазін да майстэрні. Гэта была работа, а на рабоце выпадала ўсякае, і ўсё трэба было мець у галаве і на ўвазе, тое-сёе з непрыемнага нават планаваць: два пішам — тры ў галаве, такі закон прадпрыемства. Не бянтэжыла Мацвея і тое, што на месцы хлопца-трактарыста мог апынуцца і ён; праўду казаў дзед Дзям'ян: ён бы не спяшаўся выскокваць з кабіны, паспрабаваў бы на хуткасці мінуць небяспечнае месца, бо заўсёды ішоў насустрач небяспецы на фарсаж, каб наблізіць яе і развітацца з ёю хутчэй. Пазбавіла яго раўнавагі тое, што дзесь там, у Чортавай прорве, ляжалі яго бацькі. Ён заўсёды ведаў і памятаў аб гэтым, але гэта было такое веданне, з якім ён ужо звыкся, да якога ўжо прыцярпеўся, гэта было ўжо мінулым, даўнім: дзесьці, штосьці, калісьці. А цяпер жа ўсё раптам як падбегла, скочыла да яго і снынілася на адлегласці выцягнутай рукі, усё зрабілася вельмі выразным, канкрэтным і ўвасобленым: не дзесьці, а менавіта вось тут, не калісьці, а во зараз, і не хтосьці, а маці і бацька. I выяўлялася, што не бязродны ты, не горкі сірата, а былі, ёсць у цябе бацькі. I сёння ты сустрэўся з імі. I сустрэча не ўзрадавала цябе, і сум навеяла не той нармальна чалавечы, калі ты, як і ўсе іншыя, прыйшоў на родныя табе магілкі, усведамляючы непазбежнасць гэтых магілак, журботны, але адначасова адчуваючы ў сабе і нешта шчымліва-светлае, трымаючыся за святло і журботу, што сыходзяць ад гэтых магілак, падсвядома недзе ведаючы, што ў свой час нехта таксама, як і ты, прыйдзе і да цябе, у журбоце схіліць галаву перад тваім крыжам ці абеліскам. Але там, на балоце каля Чортавай прорвы, не было ні крыжа, ні абеліска, ні закліку, ні закону аб суме і журбоце, аб бясконцасці чалавечага жыцця, аб памяці, была проста зямля, балота, на якім касілі траву, было, мусіць, некалі возера, у якім лавілі рыбу. I ад таго возера засталася толькі дзірка, акенца па той свет ці з таго свету. I з гэтага акенца, з таго свету, такі засцерагальны крык, такі роў, нібыта ўсе заўчасна сканалыя княжборцы, і не толькі людзі, але і іх жыўнасць, раўнулі рантам у адзін голас і працялі яго, як не здольная была працяць ніводная самая дарагая магілка, ні адзін самы блізкі і дарагі голас, нават голас маці. То крычала сама даўніна, адмерлае, маўклівае мінулае. I тое, што гэтае мінулае можа мець голас, не той, што захаваны і данесены да пас на стужках і грампласцінках, калі ў голасе, як чыста ён пі гучыць, якім бы дасканалым ні быў запіс, адчуваецца ўсё ж небыццё, трэшчына, падрапінка, хрыпатасць, па якім ты пазнаеш — гэта гукі ўжо толькі колішнія, гэта голас таго, што ўжо аджыў сваё. А голас балотнага бугая, хаця браў свой пачатак у мінулым, палежаў сённяшняму, бягучаму дню, таму што бегла ў ім першароднасць і ўлада мінулага і рэальнасць сённяшняга, вечнае, але не састарэлае неба і сонца, старадаўнія, але без ведання гэтай сваёй старадаўнасці буслы, і, здаецца, нават Алена, што адышла яму ў мінулае, якое засталося назаўсёды маладым, і маладосць гэтая ўвасобілася яму цяпер у Надзьцы. I была ва ўсім гэтым нейкая дзіўная нез'яднанасць, непрыстасаванасць, вельмі неяк ужо рознілася тое, што адбывалася ў Свілёве, у параўнанні з тым, што адчуваў ён, што яму хацелася рабіць у тую хвіліну і што трэба было рабіць, што ён пачаў рабіць праз хвіліну, як толькі змоўк балотны бугай, пераступіўшы праз сэрца, праз памяць, забіўшы сэрца, заглушыўшы яго голас асэнсаванай неабходнасцю, голас маці, які ажыў у ім, калі ён як бы страціў прытомнасць, падвоіўся, быў крыху тут сёння ў Свілёве, як у паўзмроку, а больш там, у ночы, у мядзяным святле месяца, што трывожна глядзеў у сінія вокны іх хаты. Сярод хаты мітусілася маці ў белай сарочцы да ног, да падлогі, а адтуль, з-пад падлогі, здавалася, гучаў рык балотнага бугая.