Віктар Казько - Неруш

Навошта ён браў гэтую стрэльбу, навошта пайшоў у гэтае поле, нібыта ён вартаўнік. Так яно і ёсць, вартаўнік ён, толькі вартаўнік. Інакш што яму тут рабіць. Загадалі — і найшоў, не хацеў, але праз сябе пайшоў, амаль што туды, адкуль ужо не вяртаюцца. Але хіба можна ўпільнаваць ноч, зямлю. Вось ноч ужо і скончылася, прыспеў час — і ўжо світае, світальна гудзе, абуджаючыся, зямля.

І ляцела пад зямлёю зорка, і пахла пячонікамі, што падгарэлі ў кастры.

* * *

Калі бусел, мо той самы, што адбіўся ад чарады, прыйшоў па кароўнік, ніхто не ведаў, нібыта жыў ён там заўсёды. Даяркі пакідалі вечарам кароўнік — но было нікога, а прыйшлі раніцой — гаспадар ужо на нагах. Ходзіць паміж стойламі, прыглядаецца да кароў, і тыя, здаецца, прызнаюць у ім гаспадара, нібыта ён заўсёды быў над імі, нібыта яны колішнія яшчэ сябры. Але асабліва ўпадабаў бусел Ягадку, былую цялічку Ненене. Ён і спаў каля Ягадкі, любіў, узляцеўшы па крыж ёй, глядзець зверху, што адбываецца вакол. I Ягадка стаяла нерухома, калі бусел на адной пазе анямела застываў на яе крыжы, думаў сваю прадвечную думку. Даяркі насміхаліся толькі:

— Што, надакучыла табе, Ягадка, кормяць цябе галінкай, дояць ялінкай, у поле просішся, пастуха ўжо, антона займела.

Ягадка была абыякава да гэтых кпінаў, а Антон здзекаў не выносіў. I неяк нават паганяў даярку, жонку Андрэя Вырастака.

— Во, глядзіце, глядзіце, вой дзіва,— сказала жонка Вырастака, спыніўшыся каля Ягадкі і бусла, якія, здаецца, аб нечым размаўлялі паміж сабой. Бусел цягнуўся да каровы сваёй чырвонаю дзюбаю, ціха ляскатаў ёю, а Ягадка ці то не пагаджалася, ці то, наадварот, пагаджалася і радасна чмыхала.

— Глядзіце, вой, дзеўкі, зараз угаворыць,— не верыла сваім вачам даярка. Буслу гэта не спадабалася, і ён, высока выкідваючы цыбатыя ногі, кінуўся да даяркі. Але і тая аказалася не менш цыбатай і спрытнай, як ветрам яе выдула з кароўніка. Выбегла за вароты і аддыхацца не можа. А бусел пастаяў, папільнаваў яе і зноў пакрочыў да Ягадкі, назаўсёды адбіў ахвоту кпіць з сябе, вымусіў прызнаць сябе за гаспадара не толькі кароў, але і даярак. Паступова ён набіраўся моцы, навучыўся адрозніваць даярак па галасах, ішоў на іх голас, захоўваючы сваю птушыную годнасць, браў перадачы, што прыносілі яму даяркі, пазнаваў ён па голасу ўжо і Ягадку — варта было толькі мыкнуць той, як ён бежкі бег да яе. Ён ужо адлучаўся і з кароўніка, ішоў у поле, сумна блукаў па ім. I ў той дзень ён таксама сышоў з кароўніка і пайшоў не куды-небудзь, а к Чортавай прорве, да тых самых тарфянікаў, дзе некалі расла маліна, дзе Мацвей збіраў тую маліну разам з Сяргеем Кузьмічом і Шахраем, а бусел яшчэ раней, да іх, збіраў там жаб і гадаў. Мо ён за жабамі і гадамі прыйшоў туды і зараз, прыгрэўшыся сярод людзей і кароў, мо спадзяваўся яшчэ дагнаць чараду, парадніцца зноў з бусламі. Але там, дзе колісь было балота, сёння расла бульба, якую яшчэ не паспелі ў гэтым годзе выкапаць княжборцы. I княжборцы спяшаліся капаць яе. Бусел спыніўся на ўскрайку поля, не наважваючыся падысці да людзей, тыя прыкмецілі яго, спыніліся папалуднаваць каля вагончыка. Дасталі. бутэлькі з малаком, нарэзалі хлеба, сала, пачалі запрашаць да стала і бусла. Але той не пайшоў, ці. то саромеўся, ці то не даспадобы былі яму хлеб і сала, хоць ад даярак ён не грэбаваў браць усё.

— Вой, яму б жабу,— уздыхнула Махахеіха.— На гэтым яго балоце і кардопля будзе не смачная на торфе.

— Затое родзіць як,— не згадзілася Барздычыха.— Тры бульбіны на чыгун.

— У мяне чыгунок маленькі,— азвалася і Ненене.— Мне вялікай той кардоплі не трэба. Тры маленькіх ды сопкіх, разварыстых...

— А з торфу не бульба, а шкло, твая праўда, баба Тэк- ля,— пагадзілася з ёю Махахеіха.— Хоць выжмі тую кардоплю. Слюда слюдою. I свінні не ядуць.

— Свінні паядуць усё, цётка Ганна,— зірнуў на гадзіннік Мацвей.— Што там Барздыка з шафёрам калупаюцца, ужо даўно павінны быць тут.

— Пад'едуць, нікуды не дзенуцца.

— Работа стаіць.

— Вой, хлопча, знайшоў работу... Работа цяперака найшла, машыны ўсё робяць. Ды я старая з вашай работай чатырох за пояс заткну. Раней рабілі. Паглядзеў бы па мяне, калі я маладая была, як я з тваёй маткай жыта жала. Малое ў разоры, ты ў разоры, крычыш, пот — сонца не відно. Матка табе тыцне цыцку ды за серн хутчэй, жанкі ж азіраюцца, чаго-та яна прысела. А ты крычыш — спяваць добра будзеш, Казлоўскім вырасцеш... А як лён бралі, каноплі мачылі. Мароз ужо, лёд за рукі хапаецца, а мы, жанкі, на возеры, не, няма ўжо таго возера, спадніцы падаткнём — і ў ваду. Ногі, што ў бусліх ці качак, чырвоныя. Во работа была. А цяперака гарбузікі вы лускаеце, а не робіце.— I Ненене ўздыхнула. I поле, што ляжала перад імі, нібы таксама ўздыхнула, закружыў, загуляў па ім ветрык.